Siết chặt phản cạnh tranh

Cần tạo sự cạnh tranh lành mạnh trong thị trường.

Bất cập sau 12 năm thực thi

Theo nhận định của các chuyên gia, sau 12 năm thi hành Luật Cạnh tranh (LCT) đã bộc lộ những hạn chế trong mô hình cơ quan quản lý cạnh tranh hiện hành và đây chính là một trong những nguyên nhân dẫn tới những bất cập trong thực thi pháp luật về cạnh tranh.

Có thể đưa ra đây một dẫn chứng cụ thể trong việc điều hành quản lý xăng dầu. Có thời điểm, trên thị trường xăng dầu có 12 DN đầu mối kinh doanh với tổng thị phần chiếm tới 90%, riêng Petrolimex chiếm 60%. 

Qua nhiều lần tăng giá cho thấy, các DN này đồng loạt tăng giá giống nhau cả về thời điểm và mức tăng. Giới chuyên gia kinh tế đã đưa ra nhận định, có nhiều dấu hiệu cho rằng đây là nhóm DN thống lĩnh thị trường, vi phạm LCT về cấm thỏa thuận, ấn định giá làm hạn chế cạnh tranh.

Tuy nhiên, hạn chế của Luật quản lý cạnh tranh lúc đó là cơ quan chủ quản của Petrolimex và Cục quản lý cạnh tranh đều là Bộ Công thương nên không có cuộc điều tra nào được thực hiện. 

Nói về câu chuyện này, bà Lê Thị Nga, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp đã thẳng thắn nhận định: Một khi Bộ Công thương  còn là cơ quan chủ quản của một số DN lớn thì sẽ không tránh khỏi tình trạng “ông” vừa là tố tụng cạnh tranh, lại vừa là chủ quản của các DN nên mới dẫn đến việc khó giải quyết các bất cập khi xảy ra các cạnh tranh, mâu thuẫn.

Bản thân chính Bộ Công thương cũng cho biết, trong thời gian đầu thực thi  LCT trong vòng hai năm (2005 – 2007), mới chỉ xử phạt được trên 80 triệu đồng về hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Đến năm 2016, số tiền này dù đã tăng lên 2,1 tỷ đồng, nhưng vẫn chỉ là con số nhỏ so với những mâu thuẫn mà chúng ta nhìn thấy trên thương trường hiện nay.  

Cần có cơ quan độc lập

Trước những bất cập bộc lộ khá rõ nét của LCT 2004, cơ quan quản lý đã xây dựng Dự thảo LCT sửa đổi nhằm hoàn thiện hơn nữa môi trường cạnh tranh hiện nay.

Các chuyên gia cho rằng, một trong những nội dung cần làm rõ trong Dự thảo LCT (sửa đổi) cần quy định mô hình cơ quan quản lý cạnh tranh độc lập để đảm bảo tính độc lập, khách quan trong điều tra, xử lý các vụ việc cạnh tranh cũng như bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người tiêu dùng. Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, muốn có thị trường cạnh tranh, phải có chính sách cạnh tranh tốt. 

Ông Đậu Anh Tuấn - Trưởng ban pháp chế Phòng thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng cho rằng, một trong những điểm hết sức quan trọng của hệ thống pháp luật cạnh tranh là phải có cơ quan cạnh tranh độc lập, có đủ thẩm quyền, đủ khả năng để xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Thách thức lớn của các cơ quan xây dựng chính sách pháp luật hiện nay chính là làm sao để không thành lập một cơ quan quản lý cạnh tranh trực thuộc Chính phủ, vẫn nằm trong Bộ Công thương nhưng phải đảm bảo được tính độc lập.

Bởi hiện nay Bộ Công thương vẫn đang quản lý và là chủ sở hữu của nhiều tập đoàn kinh tế lớn, nếu không làm tốt sẽ vẫn dẫn tới sự chi phối, dẫn dắt thị trường. 

Đồng quan điểm này, ông Phan Đức Hiếu - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, điều quan trọng không phải là cơ quan cạnh tranh đặt ở đâu mà là nó được hoạt động như thế nào.

Điều quan trọng lớn nhất là cơ quan cạnh tranh không thể là cơ quan tham mưu giúp việc cho Bộ trưởng Bộ Công thương như quy định của Dự thảo luật. 

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Đình Cung thì cho rằng, nếu như các luật khác không nhìn thấy bóng dáng của các cơ quan thực thi thì với LCT, nếu thiếu một cơ quan độc lập, có đủ năng lực và nguồn lực để thực thi các quy định của Luật này thì rất khó để có được một thể chế thị trường cạnh tranh công bằng và minh bạch.

    Minh Phương