Sử dụng nước một cách hợp lý cho mùa khô hạn 2018 – 2019 ở Tây Nguyên

Tổng lượng mưa trong toàn mùa khô chỉ chiếm khoảng từ 5 - 15% tổng lượng mưa cả năm, trong đó chủ yếu là đóng góp lượng mưa do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường mạnh hoặc bão muộn ở thời kỳ đầu mùa và dông nhiệt ở cuối mùa. Thời kỳ ít mưa nhất kéo dài liên tục từ cuối tháng 12 đến đầu tháng 3. Song song với những biến đổi về thời tiết, dòng chảy trong sông suối cũng có xu thế chung là giảm dần từ đầu mùa đến khoảng tháng 3, tháng 4 là thời điểm cạn kiệt nhất. Tình trạng khan hiếm nguồn nước thường xảy ra vào thời kỳ từ tháng 1 đến tháng 4 với tổng lượng dòng chảy 3 tháng nhỏ nhất chỉ đạt từ 3 - 6% tổng lượng dòng chảy năm. Trong thời kỳ này, một số sông suối nhỏ có thể trở nên cạn kiệt hoàn toàn. Những năm gần đây, một phần do mất rừng nên khả năng giữ nước của lưu vực giảm sút, phần khác do sông, suối bị ngăn lại làm nhiều tầng, đoạn nên số sông suối bị cạn kiệt hoàn toàn tăng mạnh.

Trong mùa mưa năm 2018, hầu kết các lưu vực sông chưa có trận lũ đáng kể nào. Tây Nguyên không chỉ có mùa mưa, mà còn có mùa khô, sự thiếu hụt lượng mưa giúp giảm bớt gánh nặng thiên tai lũ lụt trong mùa mưa nhưng lại là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những khó khăn bất lợi trong mùa khô liền kề. Qua theo dõi cho thấy, hầu hết những năm ít mưa lũ trong mùa mưa thì mùa khô kế tiếp sẽ xảy ra thiếu nước nghiêm trọng, điển hình như các năm 1998, 2003 và đặc biệt là 2016. Điều này cũng dễ hiểu bởi khu vực Tây Nguyên mỗi năm có một nửa thời gian là mùa khô với tổng lượng nước mưa nhận được hàng tháng < 100mm, riêng các tháng 12, 1 và 2 lượng mưa thường đạt dưới 10mm, chưa đủ bù cho lượng bốc hơi bề mặt. Tây Nguyên cũng là nơi có lượng nước mặt, nước ngầm được sinh ra chủ yếu từ nước mưa, hầu như không có lượng nước nhập vào từ các vùng lân cận, khả năng điều tiết nước tự nhiên ngày một giảm sút do rừng bị chặt phá, trong khi khả năng trữ nhân tạo không theo kịp sự gia tăng nhu cầu dùng nước nên sự thiếu hụt lượng mưa sẽ kéo theo sự thiếu hụt nghiêm trọng lượng nước trong mùa khô kế tiếp.

Nhận định mùa khô năm 2018 – 2019 ở Tây Nguyên, theo các kết quả dự báo mới nhất về hiện tượng ENSO (tên gọi tắt của hai hiện tượng El Nino và La Nina) của các cơ quan dự báo khí hậu trên thế giới cho thấy, xu hướng tăng nhanh của nhiệt độ mặt nước biển tại khu vực trung tâm xích đạo Thái Bình Dương (NINO 3.4). Theo các nhà khí tượng thủy văn cho rằng, tổng lượng mưa thời kỳ từ tháng 11/2018 đến tháng 4/2019, phổ biến ở mức thấp hơn khoảng từ 20 - 50% so với trung bình nhiều năm cùng thời kỳ. Khô, lạnh kéo dài khoảng từ giữa tháng 12/2018 đến tháng 2/2019, trong đó một số nơi nhiệt độ thấp nhất có thể xuống dưới 10 độ, có nơi có sương giá. Đây cũng là thời kỳ ít mưa nhất. Đến tháng 3 và 4, khả năng có mưa rào và dông nhưng lượng mưa chưa nhiều, đồng thời nắng nóng xảy ra ở nhiều nơi. Về mặt dòng chảy sông ngòi và lượng nước mặt được đánh giá là sẽ khan hiếm ngay từ đầu vụ. Tổng lượng dòng chảy trên các sông suối ở các vùng này trong toàn mùa cạn 2018 – 2019, thiếu hụt khoảng từ 10 – 50%, so với trung bình nhiều năm.

Như vậy, điều kiện thời tiết thủy văn đang có những biến đổi theo chiều hướng ngày càng không thuận lợi. Do đó, để có được một vụ sản xuất đạt hiệu quả, giảm thiệu được những thiệt hại do thiên tai gây ra, các ngành liên quan, người dân cần tranh thủ khi lượng dòng chảy sông ngòi còn tương đối để tích đủ lượng nước vào các hồ chứa theo khả năng trữ của hồ trước khi sông suối cạn kiệt; xem xét khả năng cấp nước tưới của toàn bộ các công trình thủy lợi hiện có để quy hoạch hợp lý diện tích gieo trồng vụ đông xuân. Ngành chức năng cần tích cực làm thủy lợi, trong đó tập trung nạo vét, sửa chữa, củng cố hệ thống kênh mương, gia cố hồ đập để tăng khả năng trữ nước; khảo sát, đánh giá nguy cơ khô hạn và cạn kiệt cho các vùng và hiện trạng nguồn nước có thể khai thác để có đối sách hợp lý nếu nắng hạn kéo dài; Mở rộng tuyên truyền vận động nhân dân thực hiện nghiêm túc theo sự hướng dẫn chỉ đạo quy hoạch về diện tích, loại cây trồng ở mỗi vùng. Người dân luôn nêu cao ý thức tiết kiệm, san sẻ cùng cộng đồng trong việc khai thác sử dụng nguồn nước, đồng thời chủ động tự tìm nguồn nước phục vụ cho sinh hoạt của bản thân và gia đình.

Võ Duy Phương