Nan giải “bài toán” bảo tồn và phát triển

Kỳ cuối: Nan giải “bài toán” bảo tồn và phát triển

Có thể nói ở mọi cấp độ, bình diện nào thì “bài toán” này cũng được đặt ra và mọi quốc gia, địa phương… cho đến từng lĩnh vực ngành nghề trong xã hội cũng phải tìm cách giải quyết rốt ráo bài toán ấy. Với ngành kinh tế du lịch Dak Lak hiện nay, “bài toán” bảo tồn và phát triển càng trở nên nan giải.

Vẻ đẹp trong lành và thơ mộng của suối Dak Tour - Vườn QG Cư Yang Sin sẽ biến mất nếu thủy điện Dak Tour "nhảy" vào.

Hầu hết 10 đơn vị kinh doanh loại hình du lịch sinh thái trên địa bàn tỉnh đều kêu khó và tỏ ra “đau đầu” khi đối diện với bài toán hóc búa này. Bởi giữa bảo tồn và phát triển là hai khái niệm - hành xử không dễ dung hòa, trong đó luôn tồn tại những mâu thuẫn, đối nghịch nhau có khi đến mức “một sống, một còn”. Tại Hội thảo tham vấn ý kiến của các nhà quản lý, khoa học và doanh nghiệp để xây dựng “Đề án quy hoạch, phát triển du lịch Dak Lak giai đoạn 2015-2020 và tầm nhìn đến năm 2030” được UBND tỉnh tổ chức vào đầu năm 2013 đã có nhiều ý kiến cho rằng:  làm du lịch phải gắn kết với bảo tồn nhằm tạo ra sản phẩm đặc thù, mang tính cạnh tranh từ vốn tài nguyên thiên nhiên cũng như văn hóa của chính mình. Tuy nhiên, trên thực tế lại khác - Ông Nguyễn Văn Hà, quản lý Khu du lịch Hồ Lak (Công ty Cổ phần Du lịch Dak Lak) dẫn giải: phần lớn những sản phẩm du lịch ở đây đều dựa vào cộng đồng người M’nông để liên kết, hình thành (cưỡi voi, du thuyền, diễn tấu cồng chiêng, sinh hoạt và ngủ lại nhà dài của đồng bào tại chỗ…). Tất nhiên, hết thảy các giá trị đó là vốn liếng, nguồn lợi cơ bản giúp doanh nghiệp làm du lịch ở đây khai thác và kinh doanh. Không ai muốn nó thay đổi, hoặc mất đi vì bất kỳ lý do gì. Song, nghịch lý của vấn đề nằm ở chỗ: chủ nhân của vốn tài nguyên trên luôn tìm mọi cách để bảo đảm điều kiện sống cho mình. Thế là nhiều gia đình bán voi, bán chiêng ché, thuyền độc mộc và phá bỏ nhà dài… để kiếm đường mưu sinh, tồn tại. Cứ như thế, mọi thứ trở nên đảo lộn, mất mát… khiến mục đích, ý nghĩa của việc bảo tồn và phát triển đối với doanh nghiệp, cũng như cộng đồng ở đây rất khó thực hiện!

Nhiều đơn vị khác như Trung tâm Du lịch Buôn Đôn, Công ty TNHH Du lịch sinh thái Bản Đôn, Công ty Cổ phần Thương mại-Du lịch Bản Đôn (BANDON Tourmex)… cũng không nằm ngoài nghịch lý ấy. Giữa bảo tồn và phát triển đang gặp phải những thách thức không dễ vượt qua. Hầu hết những người làm du lịch ở đây chia sẻ: sản phẩm của họ phụ thuộc vào sự mất - còn của các yếu tố cảnh quan, sinh thái và vốn văn hóa của các tộc người bản địa. Có nghĩa là nền tảng để ngành “công nhiệp không khói” của vùng đất này phát triển là phải bảo tồn cho được những yếu tố trên. Ông Trần Thành Tâm - phụ trách Khu du lịch BANĐON Tourmex phác họa sơ đồ bảo tồn và phát triển trong lĩnh vực du lịch văn hóa-sinh thái ở đây như sau: giữ được bến nước, dòng sông, ngọn thác…cũng như đàn voi nhà, cồng chiêng, nhà dài, các làn điệu dân ca, dân vũ của người M’nông, Êđê, Ja rai và cả “gia tài” săn bắt, thuần dưỡng voi nức tiếng của người Lào thì du khách mới có cơ hội thưởng thức và trải nghiệm với vốn tài nguyên, di sản quý báu này. Ngược lại chủ nhân của nó (được xem như nhà cung cấp dịch vụ và sản phẩm du lịch) cho khách hàng sẽ có thêm thu nhập để phát triển và cải thiện đời sống. Nếu tuân thủ thực hiện theo đúng sơ đồ đó thì dĩ nhiên Nhà nước - doanh nghiệp - người dân đều có lợi, việc bảo tồn và phát triển mới đạt đến sự công bằng, hài hòa. Khốn nỗi, giữa “hai vế” trong mục tiêu trên bao giờ cũng bị lệch. Bởi lâu nay các doanh nghiệp kinh doanh du lịch, nhất là loại hình du lịch văn hóa-sinh thái chưa thực sự coi cộng đồng là chỗ dựa; và cộng đồng sống trong vùng du lịch cũng chưa được chia sẻ lợi nhuận từ doanh nghiệp mang lại. Vì thế, “bài toán” bảo tồn và phát triển vẫn chưa có lời giải.

Vậy đáp án của “bài toán” nằm ở đâu? Nhiều người cho rằng nó nằm ngay trong sự lệch pha trên. Có nghĩa là phải tìm đến chỗ hài hòa của việc phân chia lợi ích giữa các bên Nhà nước - cộng đồng và doanh nghiệp. Có lẽ từ lời giải này mà gần đây một số đơn vị kinh doanh du lịch trên địa bàn tỉnh đã hướng tới cộng đồng nhiều hơn. Chẳng hạn, Công ty Cổ phần Du lịch Dak Lak đã hoạch định và thực hiện đường hướng phát triển du lịch cộng đồng ngày càng rõ nét tại Khu du lịch Hồ Lak trong hơn hai năm qua. Ông Nguyễn Tuấn-Phó Giám đốc Công ty cho biết: đơn vị kinh doanh du lịch Hồ Lak đã khảo sát, đánh giá và ký cam kết hợp đồng với những gia đình có sở hữu đàn voi nhà, thuyền độc mộc, nhà dài, cồng chiêng và những giá trị văn hóa truyền thống khác … nhằm tạo dựng các sản phẩm du lịch đặc thù, phục vụ du khách. Tất nhiên họ không phải người của công ty, nhưng bước đầu đã hình thành được mối quan hệ đối tác “hai trong một” vì những gì mà cộng đồng người M’nông ở đây hợp tác, cung cấp cho công ty đều được chia phần trăm lợi nhuận theo thỏa thuận. Có thể thấy việc hướng đến cộng đồng để làm du lịch như Công ty Cổ phần Du lịch Dak Lak đã dần chứng tỏ sự chủ động, trách nhiệm và bền vững hơn trong chiến lược kinh doanh của mình.

Tuy nhiên, ở cấp độ cao hơn thì “bài toán” bảo tồn và phát triển trong kinh tế du lịch Dak Lak còn phải được soi rọi cả về khía cạnh quy hoạch, phân chia lợi ích giữa các ngành, nghề trên cùng một nguồn lợi tài nguyên. Ví như nguồn nước chẳng hạn, đây là yếu tố đầu tiên và có ý nghĩa sống còn đối với các đơn vị làm du lịch văn hóa - sinh thái. Nếu vì một sự đánh đổi thiếu cân nhắc, tính toán…hay bất hợp lý nào đó thì sẽ “bóp chết” du lịch văn hóa-sinh thái. Trong đó (như phản ánh của kỳ trước), thủy điện được xem là “con dao hai lưỡi” trước những mối quan tâm trên. Đã đến lúc chúng ta phải công tâm soát xét lại sự công bằng, thấu tình đạt lý trong việc lựa chọn thụ hưởng của cộng đồng, xã hội từ vốn tài nguyên thiên nhiên được tạo hóa ban tặng cho vùng đất này trong hàng triệu triệu năm qua.

Đình Đối