Cây đa - chứng nhân cho lời giao kết của người M’nông
09:46 | 13/09/2021
Buôn làng, núi rừng Tây Nguyên có nhiều cây cổ thụ tuổi đời hàng trăm năm trở lên. Cây thường có thế đẹp, uy nghi, hùng vĩ, gắn liền với giá trị sâu sắc về khoa học, về môi trường, văn hóa, lịch sử dân tộc...
Có những cây cổ thụ như cây đa, cây sung ở đầu ghềnh thác, bìa rừng, bìa rẫy hay nằm kề bên bến nước của buôn làng. Người M’nông nói riêng và đồng bào các dân tộc Tây Nguyên thường ví người già giống như “cây đa bến nước, cây sung đầu làng”. Nhiều cây cổ thụ kết thành rừng, bà con gìn giữ như khu rừng thiêng. Đặc biệt, nơi nào có cây đa cổ thụ thì đồng bào xem là chốn linh thiêng, có thần linh ngự trị, chi phối cuộc sống của dân làng.
Cây đa cổ thụ ở bon làng M'nông.
Đồng bào M’nông quan niệm tại đầu suối, đầu thác là có Thần, không được chặt cây, làm rẫy, làm nhà tại nơi này vì sợ khi phát rẫy sẽ xâm phạm ngôi nhà của Thần. Trong khu rừng được gia đình chọn để phát rẫy, nếu có cây đa (người M’nông gọi là jri) thì chỉ được chặt tỉa cành, không được chặt gốc vì cây đa có Thần. Chặt cây đa là phá hoại ngôi nhà của Thần, Thần cây đa sẽ trả thù làm cho người nhà hoặc bản thân ốm đau dây dưa. Nếu không cúng xin tạ lỗi Thần cây đa thì người bị ốm đau lâu ngày, gia đình xảy ra chuyện xui xẻo như tai nạn, hỏa hoạn hoặc hao tài mất của, nghèo đói.
Cây đa là nơi được người M’nông chọn để tiến hành các nghi lễ của cộng đồng như Lễ giao kết hòa giải (Tâm m’baih prêng). Ngày xưa thường có những vụ tranh chấp giữa bon này với bon khác, giữa gia tộc này với gia tộc khác gây ra xung đột kéo dài. Hai bên coi nhau như kẻ thù, tổ chức thành nhóm lén lút chém giết, cướp phá, phạt vạ lẫn nhau. Tình huống lúc đầu luôn rất căng thẳng, gây tổn thất, bất lợi cho cả hai bên. Về sau, hai bên muốn được yên ổn thì phải giải quyết dứt điểm tranh chấp, đi đến hòa giải. Khi hòa giải phải có sự giao kết, giao kết xong thì không tái diễn những mâu thuẫn, tranh chấp nữa. Giao kết là mức cuối cùng, ai phá giao kết là mắc tội phá hoại.
Lễ giao kết phải giết lợn hoặc trâu và thường tiến hành ở ngoài làng, gần gốc cây to, thường là cây đa đầu làng. Chém trâu giao kết không cần dựng nêu, chỉ cần chôn cọc cây gòn gai sống. Chém trâu xong hai bên cùng ăn thịt, uống rượu giao kết: Việc tranh chấp đến đây đã chấm dứt, từ nay không bên nào còn thắc mắc bên nào. Hai bên cùng mang xương hàm con trâu buộc vào cây đa. Đây là kỷ vật quan trọng nhất chứng kiến cho lời giao kết luôn được bền lâu như gốc đa. Nếu gốc cây đa mất thì lời giao kết mới mất.
Kỷ vật thứ hai có thể chứng kiến cho lễ giao kết là cọc chém trâu. Khi nào cọc chém trâu mất thì lời giao kết mất. Ngoài ra, người dân trong làng có mặt trong lễ giao kết cũng chứng giám. Ai sai lời hứa theo giao kết thì thần linh, bon làng sẽ xử phạt, bên nào khiếu nại không đúng thì bon làng không phân xử. Ai xâm phạm, chặt phá cây đa treo xương hàm ấy thì sẽ bị phạt vạ bằng hình thức chém một con trâu khác để khẳng định lời cam kết vẫn còn giá trị. Nếu lời cam kết trước kia mất giá trị vì chặt cây đa thì bắt người chặt phá cây đa phải chịu phạt thay người bị phạt. Người vi phạm, không giữ cam kết, sau khi trả hết nợ phạt phải trả thêm một cái ché to gọi là yăng ndăp (ché kết thúc).
Uống rượu cần trong lễ giao kết hòa giải.
Lễ giao kết cũng có nghĩa là biến đối thủ thành bạn thân. Hai đối thủ giao kết từ đó về sau phải xem nhau như bạn, dù có va chạm chút ít cũng phải bỏ qua, không được tranh chấp với nhau để khơi lại chuyện cũ, hoặc tìm mọi cách để trả thù nhau là không được. Bon làng hai bên luôn luôn theo dõi việc chấp hành giao kết cho thật tốt, giữ gìn sự đoàn kết với nhau.
Tấn Vịnh
Bài viết gốc: https://baodaklak.vn/van-hoa-du-lich-van-hoc-nghe-thuat/202109/cay-da-chung-nhan-cho-loi-giao-ket-cua-nguoi-mnong-a0241b1/
Nguồn “Báo Đắk Lắk Điện tử”
CÁC TIN KHÁC
- Hướng đi mới của Bảo tàng Đắk Lắk (27/09/2021)
- Hồn gốm Yang Tao (24/09/2021)
- Đắk Lắk: Hơn 3,5 tỷ đồng hỗ trợ hoạt động sáng tạo văn học nghệ thuật, báo chí chất lượng cao (21/09/2021)
- Dệt thổ cẩm dưới chân nhà cộng đồng (20/09/2021)
- Khu đô thị Ân Phú: Đầu tư thiết chế văn hóa cơ sở (16/09/2021)
- Khai mạc trực tuyến trưng bày chuyên đề “Những ngôi nhà xưa ở Tây Nguyên” (03/09/2021)
- Độc đáo bảo tàng "sống" giữa buôn làng (23/08/2021)
- Nuôi dưỡng tình yêu văn hóa cồng chiêng cho giới trẻ (18/08/2021)
- Giữ gìn bến nước... (13/08/2021)
- Đắk Lắk có 2 giáo viên đoạt giải “Liên hoan tiếng hát giáo viên toàn quốc lần thứ V” năm 2021. (12/08/2021)
- Huyện Krông Pắc: Thành lập Trung tâm Truyền thông - Văn hóa - Thể thao (05/08/2021)
Khách sạn Thống Nhất Tp.Buôn Ma Thuột – Điểm hẹn Tây Nguyên
Buôn Ma Thuột được mệnh danh là Thủ phủ Tây nguyên, nơi văn hóa các dân tộc giao thoa và thể hiện nét riêng mà Đắk Lắk được hưởng.
- 108 - Nơi lý tưởng để bạn dừng chân tại Buôn Ma Thuột
- Khu du lịch sinh thái Ngọc Phụng – Điểm đến lý tưởng dành cho bạn
- Công ty TNHH Khách sạn và Du lịch Bạch Mã
- Khách sạn Sài Gòn – Ban Mê
Sầu riêng và những bước đi trên con đường chính ngạch
Sầu riêng Việt Nam xuất sang Trung Quốc theo con đường chính ngạch là cơ hội lớn để ngành hàng này phát triển.
- Đắk Lắk: Lễ hội nâng tầm sầu riêng Krông Pắc
- Nhiều hoạt động sôi nổi tại Lễ hội Sầu riêng huyện Krông Pắc lần thứ nhất
- Sẽ biểu diễn bay khinh khí cầu tại Lễ hội Sầu riêng Krông Pắc lần thứ I năm 2022
- Huyện Krông Pắc: Ra mắt mô hình trồng dổi lấy hạt tại xã Ea Yiêng
- Công ty TNHH Phân Bón Minh Thắng thông báo tuyển dụng
- Khởi tố Tổng giám đốc Công ty CP Cao su Đắk Lắk
- Hợp tác đầu tư giữa Ấn Độ và Đắk Lắk: Lợi thế và cơ hội
- 500 hộ dân Đắk Nông thiếu nước sinh hoạt do hạn hán
- Chồng đổ xăng đốt vợ đang mang thai 8 tháng
- Đắk Lắk: 3 học sinh tiểu học tử vong thương tâm
- Giải cứu đôi vợ chồng già mắc kẹt trên tầng 4 trong căn nhà khóa trái cửa
- Cần xử lý nghiêm việc khai thác đất trái phép tại xã Chứ Kbô
- Dấu hiệu giá cả leo thang
- Công an Đắk Nông triệt phá nhiều vụ trộm cắp xe máy
BÌNH LUẬN CỦA BẠN
BÌNH LUẬN