Để ca cao không còn là “kẻ bên lề”

Tiếp cận vòng tuần hoàn giá trị

Ca cao là loại cây công nghiệp được trồng tại Việt Nam từ nửa thế kỷ trước. Tuy nhiên, cho đến nay, ngành hàng này vẫn chưa tìm được chỗ đứng xứng đáng trong cơ cấu cây trồng chiến lược. Sau giai đoạn mở rộng “nóng” vào thập niên 2000, ca cao rơi vào trạng thái thoái trào, diện tích liên tục sụt giảm.

Tại Đắk Lắk – một trong những “thủ phủ” ca cao trước đây, hiện diện tích chỉ còn khoảng 1.400 ha, giảm gần một nửa so với giai đoạn cao điểm.

Vườn ca cao đang trong thời kỳ thu hoạch của nông dân trên địa bàn xã Ea Na, huyện Krông Ana

Nguyên nhân không chỉ nằm ở giá cả bấp bênh, mà sâu xa hơn là mô hình sản xuất còn mang tính tuyến tính: trồng – thu – bán. Toàn bộ giá trị sản xuất tập trung vào hạt ca cao, trong khi phần lớn phụ phẩm như vỏ, cơm, dịch nhầy bị bỏ lại ngoài vườn, vừa gây lãng phí tài nguyên, vừa tạo áp lực xử lý chất thải nông nghiệp.

Theo kết quả nghiên cứu thuộc Dự án “Kinh tế tuần hoàn trong sản xuất ca cao: Từ hạt ca cao đến thanh socola” do Liên minh châu Âu và Tổ chức Helvetas tài trợ, vỏ ca cao chiếm từ 60 – 70% trọng lượng trái, với hàm lượng dinh dưỡng cao.

Khi được xử lý bằng phương pháp ủ chua sinh học, vỏ ca cao có thể thay thế từ 10 – 35% khẩu phần thức ăn cho heo, bò, dê… mà không ảnh hưởng đến tốc độ tăng trọng hay sức khỏe vật nuôi.

Thực nghiệm tại Đắk Lắk cho thấy, khẩu phần heo thịt sử dụng 60% vỏ ca cao ủ chua giúp giảm 10 – 20% chi phí thức ăn tinh so với mô hình đối chứng. Đây không chỉ là con số về hiệu quả kinh tế, mà còn cho thấy sức sống mới của một chuỗi giá trị tưởng chừng đã “hết vòng đời”.

Nông dân trên địa bàn huyện Ea Kar thu hoạch trái ca cao

Không dừng lại ở chăn nuôi, phụ phẩm từ ca cao đang dần trở thành nguyên liệu đầu vào cho nhiều chuỗi sản xuất khác. Vỏ có thể phối trộn để sản xuất phân hữu cơ vi sinh, làm đệm lót sinh học, than sinh học (biochar); dịch nhầy lên men có thể làm rượu hoặc giấm. Thậm chí cơm ca cao (phần lõi ngọt quanh hạt) cũng có thể dùng để sản xuất đồ uống dinh dưỡng.

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, Trưởng Văn phòng đại diện Trung tâm Khuyến nông quốc gia tại Nam Trung Bộ và Tây Nguyên nhận định, chúng ta đang đứng trước một tài nguyên bị lãng quên. Nếu biết tổ chức lại sản xuất, không chỉ hạt, mà toàn bộ trái ca cao đều có thể tham gia vào chuỗi giá trị tuần hoàn. Điều đó không chỉ giúp nâng cao hiệu quả kinh tế mà còn là lời giải cho vấn đề môi trường trong nông nghiệp hiện đại.

Mô hình tuần hoàn ca cao hiện nay đang được triển khai thí điểm theo hướng liên kết đa ngành. Trong chuỗi liên kết này, sự tham gia của hợp tác xã, doanh nghiệp (DN), hộ nông dân và tổ chức hỗ trợ đóng vai trò then chốt. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất hiện nay vẫn là thói quen sản xuất cũ, thiếu thiết bị ủ, phối trộn, bảo quản phụ phẩm, cùng với đó là thị trường tiêu thụ sản phẩm tuần hoàn chưa rõ ràng. Chính vì vậy, kinh tế tuần hoàn với ca cao cần có chiến lược bài bản, chính sách cụ thể và sự tiên phong từ DN, chính quyền địa phương.

Cần xác lập ca cao như một ngành hàng chiến lược

Ông Nguyễn Hắc Hiển, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, cây ca cao hiện đang đứng trước thời cơ "vàng" để tái cơ cấu và kinh tế tuần hoàn trong sản xuất ca cao là một định hướng chiến lược mang tính dài hạn, toàn diện. Bởi từ cây ca cao có thể phát triển liên kết với nhiều cây trồng, vật nuôi và ngành nghề khác, hình thành hệ sinh thái nông nghiệp – công nghiệp tuần hoàn. Thực tế nghiên cứu cho thấy, sản phẩm từ ca cao không chỉ phục vụ tiêu dùng mà còn có thể ứng dụng trong sản xuất vật liệu dân dụng, chế phẩm sinh học… Đây là hướng phát triển đa ngành, quay ngược trở lại hỗ trợ chính cho cây ca cao – một chu trình khép kín đúng nghĩa.

Theo Tổ chức Helvetas Việt Nam, hiện chỉ có dưới 30% nhu cầu ca cao chế biến trong nước được đáp ứng bởi nguồn cung nội địa. Các DN sẵn sàng trả giá cao nếu hạt ca cao đạt chuẩn lên men, không tồn dư thuốc bảo vệ thực vật và có truy xuất nguồn gốc minh bạch. Do đó, Việt Nam cần quy hoạch lại các vùng trồng ca cao, hỗ trợ nông dân về kỹ thuật và tín dụng để khôi phục diện tích. Điều đó sẽ giúp sản phẩm có xuất xứ rõ ràng, là "tấm vé” để thâm nhập các thị trường khó tính.

Phần lớn các nông hộ trồng ca cao chưa tận dụng được phụ phẩm từ trái ca cao sau khi tách hạt để lên men

Tuy nhiên, rào cản lớn nhất hiện nay là cây ca cao chưa được xếp vào nhóm cây công nghiệp ưu tiên theo đề án của Bộ Nông nghiệp và Môi trường do quy mô còn nhỏ, chưa hình thành được vùng nguyên liệu lớn. Do vậy, các chính sách hỗ trợ vẫn chủ yếu được lồng ghép và thiếu tính hệ thống. Để phát triển ngành hàng ca cao một cách bài bản, cần có chính sách riêng cho ca cao, định danh rõ ràng trong các chương trình ưu tiên của ngành nông nghiệp. Ngoài ra, yếu tố khoa học công nghệ cũng đóng vai trò then chốt vì các phụ phẩm được xử lý bằng công nghệ vi sinh, đốt sinh học, chiết xuất hoặc ủ lên men. Do đó, cần đầu tư thiết bị, nghiên cứu phù hợp với từng vùng, từng hộ sản xuất.

Ông Phạm Văn Lương, Giám đốc Tổ chức Helvetas Việt Nam đặt hy vọng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ có những hướng dẫn, chính sách cụ thể để tiếp tục thực hiện Dự án Kinh tế tuần hoàn trong sản xuất ca cao, bảo đảm tăng được thu nhập cho nông dân cũng như DN. Đồng thời, giảm tác động môi trường đối với ngành ca cao tại Việt Nam.

Minh Thuận

Nguồn: “Báo Đắk Lắk Điện tử”

Bài viết gốc: Xem tại đây