Cẩn trọng khi chuyển đổi mô hình đại học

Nghị quyết 71/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (GD-ĐT) nêu rõ: Không tổ chức hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục công lập (trừ trường công lập có thỏa thuận quốc tế) và "thực hiện bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục". Chủ trương này thể hiện quyết tâm chính trị nhằm tăng cường và thống nhất vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng trong các cơ sở giáo dục đại học (ĐH).

Tác động sâu rộng tới các cơ sở giáo dục ĐH

Để thể chế hóa chủ trương trên, dự thảo sửa đổi Luật Giáo dục và Luật Giáo dục ĐH đang được các cơ quan chức năng xây dựng và lấy ý kiến, dự kiến sẽ có hiệu lực từ ngày 1-1-2026. Khi 2 luật sửa đổi này được Quốc hội thông qua, sự thay đổi sẽ tác động sâu rộng đến cơ cấu tổ chức và hoạt động của ít nhất 173 cơ sở giáo dục ĐH công lập trên cả nước.

Bộ trưởng Bộ GD-ĐT cho biết việc sắp xếp bí thư Đảng ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục ĐH, giáo dục nghề nghiệp công lập sẽ được hoàn thành trong tháng 12-2025, để bộ máy mới hoạt động đồng bộ từ đầu năm tới. Mô hình mới sẽ loại bỏ hội đồng trường ở các trường ĐH công lập; hợp nhất vai trò lãnh đạo chính trị cao nhất (bí thư Đảng ủy) với vai trò điều hành cao nhất (hiệu trưởng). Đây là sự chuyển dịch từ một cấu trúc có cơ chế đối trọng, phân quyền sang mô hình tập trung, thống nhất quyền lực vào cá nhân duy nhất - người đồng thời chịu trách nhiệm trước Đảng và trước pháp luật về mọi hoạt động của trường.

Việc thay đổi này phản ánh sự điều chỉnh dựa trên thực tiễn vận hành các trường ĐH công lập thời gian qua. Thực tế, mô hình cũ đôi khi dẫn đến sự thiếu đồng bộ, thậm chí mâu thuẫn giữa chủ trương của Đảng ủy, quyết sách của hội đồng trường và hoạt động điều hành của ban giám hiệu, gây chậm trễ trong việc ra quyết định.

Cơ cấu tổ chức của các trường đại học công lập sẽ được tinh gọn đáng kể để tập trung vào mục tiêu đào tạo. Ảnh: HUẾ XUÂN

Mô hình mới ưu tiên sự thống nhất, hiệu quả và tính thông suốt theo chiều dọc của hệ thống chính trị. Cơ cấu tổ chức của các trường ĐH công lập sẽ được tinh gọn đáng kể khi loại bỏ một cấp quản trị cao nhất là hội đồng trường. Vai trò của hiệu trưởng sẽ được nâng lên tầm cao mới: Không chỉ là người điều hành mà còn là người hoạch định chiến lược và chịu trách nhiệm chính trị cao nhất. Quyền hạn và trách nhiệm của hiệu trưởng sẽ lớn hơn đáng kể so với trước đây.

Để bảo đảm tính liên tục trong hoạt động của các trường, dự thảo luật sửa đổi đã đưa ra điều khoản chuyển tiếp. Theo đó, các văn bản mà hội đồng trường đã ban hành sẽ tiếp tục có hiệu lực trong thời gian không quá 12 tháng, cho đến khi có văn bản mới thay thế. Điều này tạo ra một giai đoạn đệm để trường xây dựng lại hệ thống quy chế nội bộ phù hợp với mô hình quản trị mới.

Ưu tiên sự ổn định, tập trung mục tiêu học thuật

Theo logic, khi chủ thể ra quyết định là hội đồng trường không còn tồn tại hoặc hết hiệu lực thì quyết định về nhiệm kỳ của hiệu trưởng cũng mất đi cơ sở pháp lý. Do đó, nhiệm kỳ của các hiệu trưởng trường ĐH công lập đương nhiệm phải kết thúc cùng với hội đồng trường theo cơ sở pháp lý.

Tuy nhiên, việc chấm dứt đồng loạt nhiệm kỳ của hàng trăm hiệu trưởng sẽ gây ra "cuộc khủng hoảng" lãnh đạo trường ĐH công lập và dẫn đến xáo trộn lớn, ảnh hưởng đến sự ổn định của toàn hệ thống. Do đó, dự thảo luật sửa đổi đã đưa ra một điều khoản chuyển tiếp mang tính "bất hồi tố": Hiệu trưởng, hiệu phó... được tiếp tục tại vị cho đến khi hết thời hạn ghi trong quyết định công nhận hoặc hết nhiệm kỳ.

Đây là việc cần thiết, ưu tiên sự ổn định và tính liên tục của bộ máy tại các trường ĐH, hơn là tuân thủ logic pháp lý một cách cứng nhắc. Phương án đưa chủ tịch hội đồng trường (thường là bí thư Đảng ủy) sang làm hiệu trưởng cũng không phải là sự chuyển đổi tự động, mà phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp lý hiện hành.

Bộ GD-ĐT đã có văn bản chỉ đạo tạm dừng công tác quy hoạch và bổ nhiệm mới các chức danh lãnh đạo cho đến khi có hướng dẫn cụ thể, cho thấy sự cẩn trọng của cơ quan quản lý. Tuy nhiên, trước đó, một số trường ĐH vừa bầu xong chủ tịch hội đồng trường (kiêm bí thư Đảng ủy) và hiệu trưởng.

Trong giai đoạn chuyển tiếp, các cơ sở giáo dục ĐH công lập cần một lộ trình rõ ràng và thận trọng. Các giải pháp khả thi bao gồm: Ưu tiên giữ nguyên hiệu trưởng đương nhiệm cho đến hết nhiệm kỳ. Đây là phương án an toàn nhất, ít gây xáo trộn nhất và phù hợp với tinh thần của dự thảo luật sửa đổi. Trong giai đoạn này, bí thư Đảng ủy (nguyên chủ tịch hội đồng trường) tiếp tục vai trò lãnh đạo chính trị, phối hợp chặt chẽ với hiệu trưởng trong công tác điều hành, bảo đảm sự ổn định cho trường.

Giải pháp tiếp theo là thực hiện quy trình bổ nhiệm mới khi có điều kiện. Khi luật mới chính thức có hiệu lực hoặc khi nhiệm kỳ của hiệu trưởng đương nhiệm kết thúc, trường sẽ tiến hành quy trình bổ nhiệm hiệu trưởng mới theo mô hình bí thư Đảng ủy kiêm hiệu trưởng. Khi đó, bí thư Đảng ủy (nguyên chủ tịch hội đồng trường) sẽ là một ứng cử viên tiềm năng nếu đáp ứng đủ các tiêu chuẩn và nhận được sự tín nhiệm của tập thể.

Nếu chủ tịch hội đồng trường (bí thư Đảng ủy) được bổ nhiệm làm hiệu trưởng sau khi đã đáp ứng đủ các điều kiện, phương án này sẽ mang lại tính kế thừa cao. Các định hướng chiến lược lớn mà Đảng ủy và hội đồng trường thông qua trước đây sẽ có khả năng được tiếp tục triển khai một cách liền mạch, tránh được sự gián đoạn hay thay đổi chính sách đột ngột. Việc một người vừa là lãnh đạo cao nhất về Đảng vừa là người điều hành cao nhất về chuyên môn có thể giúp dập tắt những "sóng ngầm" nhân sự, tạo ra sự ổn định trong bộ máy lãnh đạo nhà trường.

Việc hợp nhất chức danh bí thư Đảng ủy và hiệu trưởng nhà trường được kỳ vọng sẽ tạo ra "hạt nhân" lãnh đạo và đoàn kết duy nhất. Điều này có thể giúp giảm thiểu các mâu thuẫn, xung đột quyền lực nội bộ trong trường, từ đó tạo ra một môi trường chính trị - tổ chức ổn định, thuận lợi cho việc tập trung vào các mục tiêu học thuật và phát triển chuyên môn.

Tuy nhiên, cần nhận thức rằng mô hình này ưu tiên hiệu quả quản lý trước mắt. Sự thành công, bền vững của mô hình này phụ thuộc rất lớn vào năng lực, phẩm chất của cá nhân người đứng đầu, cũng như khả năng xây dựng các cơ chế tham vấn, phản biện hiệu quả để thay thế vai trò của hội đồng trường. 

Tiêu chuẩn bổ nhiệm

Theo quy định, bất kỳ cá nhân nào được bổ nhiệm vị trí hiệu trưởng đều phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn tại điều 20 Luật Giáo dục ĐH 2018 (sửa đổi), gồm: có trình độ tiến sĩ, có uy tín về khoa học, có kinh nghiệm quản lý giáo dục ĐH và các tiêu chuẩn khác.

Nếu chủ tịch hội đồng trường hiện tại đáp ứng đủ các tiêu chuẩn nêu trên, việc bổ nhiệm là khả thi về mặt pháp luật nhà nước.

Trong khi đó, theo quy định của Đảng, công tác cán bộ là lĩnh vực Đảng lãnh đạo thống nhất. Do vậy, việc bổ nhiệm bí thư Đảng ủy nhà trường phải tuân thủ chặt chẽ quy trình nhiều bước theo các quy định của Đảng, bao gồm việc lấy ý kiến giới thiệu, lấy phiếu tín nhiệm tại các hội nghị tập thể lãnh đạo và cán bộ chủ chốt; phải có sự đánh giá, thông qua của cấp ủy có thẩm quyền...

Quá trình này đòi hỏi ứng viên phải nằm trong quy hoạch cán bộ và nhận được sự tín nhiệm cao, chứ không thể có một sự "chuyển đổi" mang tính hành chính.

TS Nguyễn Đức Nghĩa

Nguồn: daidoanket.vn

Bài viết gốc: Xem tại đây