Chuyển từ “xây dựng” sang “kiến tạo”: Tư duy mới cho nông thôn mới

Tuy nhiên, chặng đường phía trước đang đặt ra hàng loạt thách thức lớn, nhất là trong bối cảnh thực hiện chủ trương của Trung ương về sáp nhập đơn vị hành chính từ ngày 1/7/2025. 

Không gian hành chính mới rộng hơn, đồng nghĩa với áp lực lớn hơn, đòi hỏi Đắk Lắk phải đổi mới tư duy, linh hoạt cách làm và kiến tạo hệ sinh thái phát triển nông thôn bền vững.

Nông thôn đã “mới” nhưng còn nhiều thách thức

Trong giai đoạn 2021 - 2025, Đắk Lắk đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận trong xây dựng NTM.

Tính đến tháng 6/2025, toàn tỉnh có 81/149 xã đạt chuẩn NTM (chiếm 54,3% tổng số xã), 8 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 1 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu và TP. Buôn Ma Thuột đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM.

Đặc biệt, toàn tỉnh có 329 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, trong đó có hai sản phẩm đạt 5 sao cấp quốc gia. Điều này cho thấy sự chuyển biến tích cực trong phát triển kinh tế nông thôn và nâng cao giá trị hàng hóa nông nghiệp địa phương.

Cơ giới hóa trong sản xuất đã giúp nền nông nghiệp ở các xã nông thôn vùng biên giới của tỉnh Đắk Lắk trở nên hiện đại hơn

Tuy nhiên, nhìn vào bức tranh chung thì tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM của tỉnh vẫn còn thấp so với bình quân chung của khu vực Tây Nguyên và cả nước. Một trong những khó khăn lớn nhất là đặc thù địa hình miền núi, diện tích rộng, với 54 xã thuộc khu vực III, khiến việc đạt chuẩn tiêu chí về kết cấu hạ tầng NTM rất khó khăn.

Ngoài ra, hơn 50% trong tổng số 16.000 km đường giao thông nông thôn của tỉnh vẫn chưa được cứng hóa; còn 45,6% số xã chưa đạt chuẩn NTM (tức 68 xã) đều là những địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và đặc biệt khó khăn, đòi hỏi nguồn lực đầu tư rất lớn.

Trong khi nguồn vốn đầu tư phát triển từ ngân sách Trung ương phân bổ cho tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2021 - 2025 chỉ bằng 81,17% so với giai đoạn 2016 – 2020 nhưng bộ tiêu chí NTM ngày càng mở rộng, yêu cầu cao hơn cả về chất lượng lẫn số lượng chỉ tiêu nên nguồn vốn không đáp ứng được nhu cầu thực tế.

Khi thực hiện việc sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã và sáp nhập tỉnh từ 1/7/2025, tổng số xã của tỉnh Đắk Lắk (mới) sẽ giảm còn 88 xã (trong tổng số 102 xã, phường). Mục tiêu đặt ra cho giai đoạn 2026 – 2030, Đắk Lắk phấn đấu số xã đạt chuẩn NTM sau sắp xếp, sáp nhập đạt 68/88 xã; 13 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 7 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Đây là một thách thức rất lớn đòi hỏi sự nỗ lực vượt bậc từ hệ thống chính trị và người dân trong điều kiện hiện tại còn rất khó khăn.

Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thiên Văn đề nghị Trung ương khi xem xét các tiêu chí phân bổ vốn cho các tỉnh cần tính đến những yếu tố đặc thù như: diện tích tự nhiên khu vực nông thôn (bao gồm diện tích rừng), tổng số kilômét đường giao thông nông thôn cần đầu tư, tỷ lệ hộ nghèo, tỷ lệ hộ đồng bào dân tộc thiểu số, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn...

Điều này nhằm bảo đảm sự công bằng, tránh nới rộng khoảng cách về NTM giữa miền núi và vùng đồng bằng. Đồng thời, đề xuất thiết kế phần mềm báo cáo trực tuyến từ cấp xã nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, theo dõi và rút ngắn quy trình hành chính trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.

Để nông thôn mới không chỉ là con số

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về tổng kết hai chương trình mục tiêu quốc gia: Xây dựng NTM và Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 – 2025 (vào ngày 22/6), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh, thực tiễn cho thấy việc xây dựng, tổ chức thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn là đúng, trúng, phù hợp, hiệu quả mang lại rất tích cực, nhất là góp phần cơ cấu lại nền nông nghiệp, phát triển kinh tế đất nước theo hướng nhanh, bền vững.

Cùng với đó là diện mạo nông thôn, đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn được nâng lên toàn diện. Những thành tựu này đã đưa Việt Nam trở thành hình mẫu của thế giới về thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ, trong đó có giảm nghèo, phát triển nông thôn, cung cấp nước sạch.

Các sản phẩm OCOP của Đắk Lắk được trưng bày tại Hội nghị giao thương quốc tế diễn ra hồi tháng 3/2025

Tại hội nghị, nhiều đại biểu cho rằng, không thể dùng tư duy cũ để giải những bài toán mới trong một bối cảnh đã hoàn toàn thay đổi. NTM giai đoạn sau sáp nhập không chỉ là câu chuyện đạt chuẩn mà là kiến tạo những vùng quê phát triển hài hòa, nhân văn và đáng sống.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan khẳng định: “Nông thôn là di sản giàu sức sống. Chúng ta đang bước vào một bối cảnh hoàn toàn khác. Xây dựng NTM với không gian cấp tỉnh, cấp xã rộng lớn hơn, phải có cách tiếp cận khác hơn. Cán bộ cấp cơ sở không chỉ dựa vào các tiêu chí cứng mà cần có sự sáng tạo dựa trên đặc điểm của mỗi địa phương. Không gian phát triển cấp xã không chỉ là không gian sản xuất mà còn là không gian tích hợp văn hóa, xã hội, cộng đồng, trong đó năng lực, tri thức của cư dân nông thôn là yếu tố quyết định”.

Thực tế cho thấy, trong giai đoạn 2026 - 2030, các xã mới với quy mô, diện tích lớn hơn gấp nhiều lần so với trước đây. Do đó việc quan tâm đầu tư cho năng lực cộng đồng (từ đào tạo kỹ năng, chuyển đổi số, đến liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm) là điều rất cần thiết và là hướng đi căn cơ, lâu dài của hành trình xây dựng NTM. Trong đó, cần chú trọng đến phát triển kinh tế nông thôn theo hướng nông nghiệp sinh thái, mà hạt nhân là Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP).

Hiện nay, Đắk Lắk đã có hàng trăm sản phẩm OCOP đạt chuẩn từ 3 sao trở lên mang đặc thù từ các vùng quê đã góp phần thay đổi tư duy sản xuất của người dân ở các địa phương (từ sản phẩm tự cung tự cấp sang tư duy hàng hóa, có bao bì, có thương hiệu, có truy xuất nguồn gốc...).

Chính vì vậy, trong giai đoạn mới, cần tiếp tục đầu tư, hỗ trợ truy xuất, xúc tiến thương mại để các sản phẩm OCOP trở thành “đòn bẩy kép”, vừa nâng tiêu chí thu nhập vừa lan tỏa hình ảnh NTM sáng tạo.

Theo ông Lê Minh Hoan, kinh tế nông thôn không chỉ là nông nghiệp, cần phải đa dạng hóa sinh kế bằng cách phát triển dịch vụ, du lịch, làng nghề, sản phẩm OCOP, logistics. Biến hộ gia đình nông dân thành nhà sản xuất, nhà kinh doanh và nhà quảng bá sản phẩm của mình. Đồng thời, kết nối thị trường, đưa khoa học công nghệ, tri thức về làng và thực hiện các giải pháp nông nghiệp tuần hoàn, kinh tế xanh…

Minh Thuận

Nguồn: “Báo Đắk Lắk Điện tử”

Bài viết gốc: Xem tại đây