Bức tranh ngành cà phê: Chưa thoát được… màu đen!

Thời điểm này, hầu hết các ngân hàng đều quay lưng lại với ngành cà phê, vì vậy các doanh nghiệp (DN) ngành này đang đứng bên bờ vực phá sản.

Ông Lương Văn Tự - Chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam (Vicofa), cho biết năm 2012, XK cà phê đạt 1,5 triệu tấn, kim ngạch đạt 3,3 tỷ USD. Năm 2013, sản lượng cà phê giảm 30% do gặp khó khăn, bất lợi về thời tiết song Vicofa vẫn cố gắng mục tiêu đạt kim ngạch tương đương như năm ngoái. Tuy nhiên, mục tiêu này khó mà đạt được khi thời gian qua có quá nhiều khó khăn bủa vây ngành cà phê.

Hàng loạt doanh nghiệp "hấp hối"

Theo quy luật cung - cầu, khi lượng cung giảm thì giá cà phê phải lên cao, nhưng liên tục nhiều tháng nay, giá cà phê liên tục rớt; tháng 7, giá có nhích lên được chút ít nhưng không đủ để đảm bảo cho nông dân, DN có lãi.

Để lâm vào tình trạng này là do dù XK cà phê đứng thứ hai thế giới, nhưng Việt Nam vẫn chưa làm chủ được thị trường, việc định giá cà phê vẫn đang nằm trong tay các nhà buôn lớn tham gia vào quỹ đầu cơ và các sàn giao dịch lớn ở các quốc gia không có cà phê, như: Anh, Mỹ, Đức, Thụy Sỹ…

Bên cạnh đó, các DN cà phê nội địa đang phải chịu sự cạnh tranh không bình đẳng với các DN FDI. Theo ông Nguyễn Viết Vinh - Tổng thư ký Vicofa, hiện 12 DN FDI đã thu mua và XK khoảng 50% sản lượng cà phê XK, khiến DN Việt Nam gặp nhiều khó khăn. Vicofa cũng cảnh báo trong tương lai, nếu DN FDI chiếm lĩnh thị trường nguyên liệu cà phê, thì về lâu dài sẽ kiểm soát giá cả theo ý muốn.

Cà phê năm 2013: mất mùa, mất cả giá.

Theo ông Vinh, sự cạnh tranh giữa DN FDI và DN nội trong lĩnh vực cà phê hiện nay là không cân xứng. DN FDI luôn được ưu đãi về thuế, được vay vốn ngoại tệ từ công ty mẹ ở nước ngoài với mức lãi suất thấp. Đó là chưa kể hiện tượng chuyển giá để trốn thuế. Việc tranh mua nguyên liệu cà phê của các DN FDI khiến nhiều DN nội địa lâm vào tình cảnh khó khăn do không có nguyên liệu chế biến.

Trong khi nhiều DN cà phê trong nước lâm vào tình cảnh "thoi thóp" vì nợ nần, thì các DN FDI như Nescafé, Mondelz International… không ngừng tăng vốn đầu tư vào thu mua, sản xuất, chế biến và XK cà phê.

Nhiều đại lý, DN trót mua hàng lúc giá tăng mạnh lên 46 triệu đồng/tấn vào những tháng đầu năm, nay thua lỗ nặng khi giá XK giảm. Liên tiếp gặp thiệt hại nên trong vài ba mùa vụ gần đây, nhiều DN cà phê trong nước đã thất hứa, không giao hàng cho nhà nhập khẩu nước ngoài. Không ít DN đổ lỗi khách quan cho nông dân không giao hàng, nhà nhập khẩu dìm giá. Ông Vinh thừa nhận việc nhiều DN cà phê đầu tư dàn trải, không hiệu quả, nên hiện có khoản nợ ngân hàng lớn, doanh số cũng giảm và thậm chí không có nguồn thu.

Giải cứu ngành cà phê

Trường Ngân - một công ty XK cà phê có tiếng ở Bình Dương bị 7 ngân hàng "bao vây" siết nợ (số nợ của DN này lên tới hàng nghìn tỷ đồng) là ví dụ điển hình về mối quan hệ ngày càng xấu giữa DN và ngân hàng thời gian qua.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Vũ Văn Tám cho biết: "Nhiều DN cà phê đầu tư lớn nhưng hiện nay tổng tồn kho khoảng 200.000 tấn, lại bị ngân hàng phong tỏa tài sản, nguy cơ thua lỗ là rất lớn".

Thực tế, tình trạng DN cà phê vỡ nợ hầu như đã trở thành "quy luật", năm nào cũng xảy ra. Theo thống kê của Vicofa, năm 2012 có hơn 100 DN, đại lý, hộ kinh doanh cà phê trên địa bàn Tây Nguyên vỡ nợ hàng nghìn tỷ đồng. Tại "thủ phủ cà phê" - tỉnh Đăk Lăk, năm 2012 có tới 43 DN, đại lý kinh doanh cà phê vỡ nợ.

Trước những khó khăn trên, Bộ NN&PTNT vừa kiến nghị với Bộ Tài chính về cơ chế hỗ trợ với một số mặt hàng XK, trong đó có cà phê: mặt hàng cà phê đã qua chế biến được gia hạn thời gian vay vốn tối đa từ 12 tháng lên 36 tháng với các khoản vay tín dụng từ Nhà nước; các DN kinh doanh cà phê được tái cơ cấu các khoản nợ vay trước đây lên thời hạn vay 5 năm…

Nhiều ý kiến cho rằng kiến nghị của Bộ NN&PTNT nếu được đáp ứng cũng chỉ là giải pháp cấp bách để cứu nguy cho các DN XK cà phê nói riêng, ngành cà phê nói chung ở thời điểm hiện nay. Về lâu dài, để ngành cà phê Việt Nam thật sự phát triển bền vững cần đưa tạm trữ cà phê trở thành chương trình ưu tiên định kỳ hàng năm như lúa gạo.

Đặc biệt, cần sớm thành lập Quỹ Phát triển ngành hàng cà phê Việt Nam và đưa kinh doanh cà phê vào ngành có điều kiện. Bên cạnh đó, chú trọng sắp xếp, tổ chức lại quy trình sản xuất, kinh doanh cà phê theo mô hình liên kết 4 nhà. Chỉ khi có sự liên kết chặt chẽ thì bài toán chất lượng và bền vững của cà phê mới thật sự được giải quyết.