Những món ăn truyền thống độc đáo của người M’nông

Họ chế biến thức ăn bằng 3 phương thức, gồm: Chế biến qua lửa, không qua lửa và kết hợp giữa qua lửa với không qua lửa để tạo thành phương thức thứ ba cho ra món ăn nguội, như món nộm, món tái…

Các món nấu thường là canh để ăn với cơm, như món canh Biếp Pu (lá bép già giã với bột gạo, đốt vỏ chuối hoặc cây lồ ô vắt lấy nước nấu), canh Biếp Ndum (lá bép giã nhuyễn với bột gạo để 1 ngày đêm lên men rồi ăn)… món ăn này cay do nấu từ nhiều nguyên liệu khác nhau và cho nhiều ớt, nhất là món Biếp Prung (canh thụt) với nguyên liệu của núi rừng: đọt mây, lá bép, cà đắng, ớt… rồi cho thêm thịt, sườn thú rừng hoặc cá suối với gia vị (ngày xưa người M’nông thường nấu bằng ống lồ ô, nay phổ biến dùng nồi). Khi ăn canh thụt có mùi thơm và đắng dịu của cà đắng, vị béo ngọt của thịt tươi, vị cay xé lưỡi của ớt rẫy…. Người ăn cảm thấy nồng nàn, khó tả.

Canh thụt. Ảnh tư liệu

Cũng từ thịt gia súc, gia cầm và muông thú, người M’nông còn chế biến nhiều món ăn hấp dẫn, tạo sự phong phú và đa sắc cho các món ăn như: Món thịt băm trộn muối đựng trong ống lồ ô; thịt trộn với phèo gói trong lá; thịt trộn muối, tiết và phèo động vật (này thường dùng trong lễ cúng tế thần linh); mắm tiết (máu con vật bỏ trong ché hoặc ống lồ ô, không nêm gia vị, rồi đậy nắp bằng trái bầu khô, lấy sáp ong đất bít kín không cho không khí vào, khoảng 1 năm đem ra nấu với các món canh)…

Ở người M’nông, món nướng cũng là thực phẩm phổ biến cho gia đình và cộng đồng, đặc biệt là trong các lễ hội của bon làng. Họ cắt thịt thành từng miếng to, nhỏ tùy ý, dùng tre nhọn xiên rồi nướng. Người M’nông nói chung, kể cả nhóm M’nông Preh, M’nông Prâng, M’nông Nong…. nướng thịt không ướp gia vị vì họ quan niệm, nướng không gia vị mới giữ được hương vị thơm ngon nguyên thủy của thịt.

Cách nướng này khá phổ biến và phù hợp với điều kiện sống cũng như sinh hoạt văn hóa cộng đồng của người M’nông bản địa. Sau khi nướng, đồng bào thưởng thức thịt bằng cách chấm với các thức chấm dân dã làm từ muối, ớt giã với lá, củ nén hay ngò gai, sả…

Các bon tại xã Quảng Trực (Tuy Đức), xã Nâm Nung (Krông Nô), đồng bào M’nông thường lấy đọt mây luộc chín, để nguội, cắt thành từng lóng từ 10 đến 15cm bày trên đĩa trông rất đẹp mắt. Khi ăn chấm với muối ớt xanh, nhâm nhi ly rượu trong bữa cơm hàng ngày của gia đình hoặc khi có khách. Nếu là khách quý, họ thết đãi rượu cần truyền thống; ăn đọt mây uống rượu cần chỉ một lần là nhớ mãi.

Cũng từ cây mây của núi rừng, người M'nông chế biến thành nhiều món ăn khoái khẩu. Họ chọn loại đọt non, ngọt (lấy từ mây song, có vị ngọt lợ), sau đó luộc chín rồi thái mỏng hoặc đập dập trộn với thịt lợn nạc hay thịt ba chỉ, thêm ớt xanh, muối, mì chính, rau thơm… trộn đều cho ra món nộm đọt mây rất khoái vị.

Đồng bào M’nông còn tạo ra nhiều món ăn mang hương sắc miền sơn cước - mộc mạc hoang sơ, lạ thường từ nguyên liệu thiên nhiên và một phần từ chăn nuôi, canh tác, như món thịt Mối hong khói, món thịt Mối muối….