Tác động đa chiều từ quy định mới về học phí

Ngày 31-12-2023, Chính phủ đã ban hành Nghị định 97/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 81/NĐ-CP năm 2021, quy định về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập; giá dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục.

Điều chỉnh lộ trình tăng học phí đại học

Nghị định 81 quy định về học phí đối với các cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân để áp dụng từ năm học 2021-2022. Theo Nghị định 81, mức học phí năm học 2021-2022 bằng năm học 2020-2021. Từ năm học 2022-2023, mức trần học phí tăng theo lộ trình hằng năm.

Năm 2022, để chia sẻ khó khăn với phụ huynh và học sinh do ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, Chính phủ ban hành Nghị quyết 165, yêu cầu các cơ sở giáo dục công lập giữ ổn định mức học phí năm học 2022-2023 bằng năm học 2021-2022.

Như vậy, mức học phí của các cơ sở giáo dục công lập đã giữ ổn định qua 3 năm học.

Năm học 2023-2024, nếu không có quy định mới, học phí sẽ được áp dụng theo Nghị định 81. Theo đó, mức học phí sẽ tăng khá cao so với năm học 2022-2023.

Cụ thể, từ năm học 2022-2023 đến 2025-2026, với các cơ sở giáo dục đại học (ĐH) công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư, học phí được xác định tối đa bằng 2,5 lần mức trần học phí của cơ sở giáo dục ĐH công lập chưa tự bảo đảm chi thường xuyên, tương ứng từng khối ngành và từng năm học.

Chẳng hạn, ở khối ngành kinh doanh và quản lý, pháp luật, mức trần học phí năm học 2023-2024 của cơ sở giáo dục ĐH công lập chưa tự bảo đảm chi thường xuyên là 1.410.000 đồng/sinh viên/tháng. Trong khi đó, cơ sở giáo dục ĐH công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư có thể thu mức trần học phí tương ứng 3.525.000 đồng/sinh viên/tháng.

Dù vậy, Nghị định 97 vừa ban hành đã điều chỉnh lộ trình tăng học phí của Nghị định 81. Trong đó, giữ ổn định học phí từ năm học 2023-2024 với bậc giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông bằng mức học phí năm học 2021-2022. Với giáo dục ĐH và giáo dục nghề nghiệp công lập, lùi lộ trình học phí 1 năm so với Nghị định 81 để phù hợp điều kiện thực tiễn và giảm bớt khó khăn cho học sinh, sinh viên.

Các chính sách miễn, giảm học phí quy định tại Nghị định 81 tiếp tục được giữ nguyên để hỗ trợ các đối tượng chính sách hay có điều kiện khó khăn.

Thí sinh trúng tuyển vào Trường Đại học Công nghiệp TP HCM làm thủ tục nhập học năm 2023ẢNH: HUY LÂN

Hài hòa lợi ích

Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), nếu học phí năm học 2023-2024 thực hiện theo Nghị định 81 thì mức trần sẽ tăng cao so với năm học trước. Học phí ĐH công lập sẽ tăng bình quân 45,7%, cao nhất là khối ngành y dược - tăng 93%, khối nhân văn và khoa học xã hội - tăng 53%, gây khó khăn cho phụ huynh, người học.

Theo chỉ đạo của Chính phủ, Bộ GD-ĐT đã lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, các trường ĐH và chuyên gia về việc điều chỉnh, sửa đổi Nghị định 81 cho phù hợp tình hình thực tế. Các ý kiến đều cho rằng học phí năm học 2023-2024 cần điều chỉnh tăng để bảo đảm nguồn lực nâng cao chất lượng GD-ĐT, đầu tư cơ sở vật chất trong điều kiện nguồn lực đầu tư còn hạn chế, ngân sách chi thường xuyên bị cắt giảm hằng năm.

Đặc biệt, với các trường ĐH công lập, nguồn thu từ học phí chiếm tỉ trọng chủ yếu (trên 80% tổng nguồn thu), khả năng khai thác từ các nguồn thu khác còn ít. Nhiều trường kiến nghị tăng học phí để có thể bù đắp chi phí hoạt động thường xuyên, nâng cao chất lượng đào tạo và thực hiện lộ trình tự chủ. Bộ GD-ĐT đánh giá việc lùi lộ trình tăng học phí 1 năm, biên độ điều chỉnh học phí năm học 2023-2024 thấp hơn sẽ giảm áp lực cho người học.

Hiệu trưởng một trường ĐH công lập đã thực hiện tự chủ tại TP HCM cho rằng Nghị định 97 đã giải quyết được lợi ích cho trường ĐH và cho cả người học.

Với trường ĐH, 3 năm qua không được tăng học phí, trong khi chi phí trả lương cho giảng viên và chi đầu tư không ngừng tăng. Trong bối cảnh không còn nhận ngân sách nhà nước, hoạt động của trường chủ yếu dựa vào học phí của người học. Vì vậy, thời gian qua, các trường gặp không ít khó khăn, nhất là trong việc giữ chân giảng viên giỏi.

Nghị định 97 cho phép các trường được tăng học phí so với năm học trước, giúp nhà trường cải thiện nguồn thu để đầu tư cho chất lượng dạy và học. Với sinh viên, việc tăng học phí trước mắt có ảnh hưởng vì phải chi trả nhiều hơn. Song mặt được là việc nâng cao chất lượng đào tạo, dễ tìm việc làm, thu nhập cao... còn lớn hơn nhiều.

PGS-TS Nguyễn Xuân Hoàn, Chủ tịch Hội đồng trường Trường ĐH Công Thương TP HCM, nhận xét Nghị định 97 không ảnh hưởng đến trường này. Bởi lẽ, mức thu học phí của trường chỉ bằng 2/3 nếu áp dụng Nghị định 81. Ông Hoàn cho rằng Nghị định 97 đã tạo ra khung pháp lý, nếu có trường muốn thu học phí cao cũng không được phép, như thế là bảo vệ người học.

Đại diện Trường ĐH Công nghiệp TP HCM nhìn nhận Nghị định 97 cho phép các trường tăng học phí so với năm học trước nhưng thấp hơn mức quy định của Nghị định 81 giúp nhà trường có thêm nguồn thu để chi phát triển. Năm học 2023-2024, trường này không tăng học phí so với năm học trước, vì nếu tăng sẽ ảnh hưởng nhiều đến sinh viên.

Khối ngành y dược sẽ có mức tăng học phí cao nhất theo Nghị định 97. Ảnh: LAn Anh

Cần cải cách tín dụng sinh viên

Hiệu trưởng một trường ĐH cho rằng các trường muốn tăng học phí để tăng đầu tư trong khi khả năng chi trả của sinh viên là khác nhau, vì vậy nhất thiết phải thành lập quỹ tín dụng sinh viên.

Quỹ này phải huy động được các ngân hàng thương mại tham gia. Trong suốt quá trình học, sinh viên được vay vốn học tập, nhà nước chi trả lãi suất. Khi sinh viên tốt nghiệp thì bắt đầu trả lãi và gốc, song lãi suất cần được ưu đãi chứ không nên thả nổi.

TS Lê Viết Khuyến, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục ĐH - Bộ GD-ĐT, nhận định việc tăng học phí theo Nghị định 97 là hợp lý. Tuy nhiên, cần có chính sách tín dụng với sinh viên để những em nghèo bớt khó khăn. Ông Lê Viết Khuyến đánh giá chính sách tín dụng sinh viên hiện nay còn bất cập khi đối tượng được vay vẫn hạn chế, mức vay thấp, thời hạn vay ngắn, thủ tục và phương thức vay phức tạp, trong khi lãi suất còn cao.

"Mức vay tối đa 4 triệu đồng/tháng/sinh viên hiện nay là khá thấp so với mức học phí các ngành học ở một số trường ĐH công lập (có thể lên đến 150 triệu đồng/năm). Chính sách này khiến không ít học sinh nghèo, học giỏi không dám chọn các trường học phí cao dù thừa điểm đậu. Rào cản học phí và mức vay tối đa khiến các em chỉ dám đăng ký vào những trường có mức học phí thấp, phù hợp với khoản vay tín dụng sinh viên. Chính sách này cần thay đổi toàn diện các quy định về số tiền được vay, lãi suất, thời hạn, điều kiện vay… để tạo thuận lợi cho sinh viên hơn" - TS Lê Viết Khuyến đề xuất.

Một giảng viên của ĐHQG Hà Nội cũng cho rằng mức sống, chi phí giữa các vùng miền hiện nay rất khác nhau nhưng hiện chỉ có một mức chung cho tín dụng sinh viên. Một bất cập nữa là lãi suất cho vay tín dụng sinh viên lên đến 6,6%/năm, trong khi nhiều đối tượng vay ưu đãi khác được vay với lãi suất không quá 4%. "Nên giảm mức lãi suất cho vay tín dụng sinh viên khoảng 3%-4%/năm, thời gian vay cũng cần kéo dài hơn. Việc chỉ được vay tối đa 10 năm là ngắn hơn nhiều so với các quốc gia khác" - giảng viên này đề xuất.