Thu phí xe máy: Thấy rõ bất cập!

Tại nghị trường Quốc hội vừa qua, Chủ tịch HĐND TP HCM Nguyễn Thị Quyết Tâm từng đề nghị bỏ thu phí sử dụng đường bộ đối với xe máy vì cho rằng việc này đè thêm gánh nặng với người dân, nhất là người nghèo, người lao động phổ thông. Mới đây, một số địa phương khác cũng đã lần lượt tạm dừng thu phí như Đà Nẵng, Khánh Hòa…

Hoài nghi tính hiệu quả

Việc thu phí sử dụng đường bộ dựa trên cơ sở pháp lý là Nghị định 18-2012 của Chính phủ, sau này có Nghị định 56-2014 bổ sung và Thông tư 133-2014 của Bộ Tài chính. Nghị định 18-2012 cũng dựa trên Luật Giao thông đường bộ 2008. Như thế, khung pháp lý của việc thu phí sử dụng đường bộ, trong đó có thu phí xe gắn máy, đã tương đối đầy đủ. Tại sao đến nay, còn một số địa phương có nguồn thu ngân sách lớn vẫn chưa đồng tình, thậm chí hoài nghi với tính hiệu quả kinh tế - xã hội không cao của việc thu phí xe gắn máy?

Người dân Khánh Hòa sẽ không phải đóng phí bảo trì đường bộ đối với xe máy Ảnh: Kỳ Nam

Nguyên nhân đầu tiên mà các địa phương lớn thấy rõ bất cập là công tác tổ chức thu phí quá nhiêu khê trước đối tượng chịu thu phí trên 70% là người lao động, xem chiếc xe máy là phương tiện giao thông chính của gia đình. Tiền thu được từ phí sử dụng đường của xe máy lại không lớn so với các khoản thu khác, chi lại cho phường - xã sau khi trừ đi các khoản chi hành thu còn lại không bao nhiêu. Hệ quả là lãng phí thời gian, công sức, bất công xã hội, tiêu cực phát sinh khó lòng kiểm soát.

Tính thống nhất rạch ròi giữa Luật Giao thông đường bộ, Luật Ngân sách, các văn bản pháp luật về phí và lệ phí vẫn còn nhiều khoản hở quá lớn, dễ bị lạm thu. Điều bất cập này thấy rõ khi trong lúc các địa phương lớn không muốn thu phí sử dụng đường bộ đối với xe máy thì các địa phương có nguồn thu ngân sách khó khăn lại ủng hộ.

Cần xã hội hóa bảo trì cầu đường

Nguyên nhân thứ hai cũng phải phân tích thêm, chính là bắt nguồn từ kỹ thuật và quản lý. Xuất phát việc thu phí sử dụng bảo trì đường là ngành giao thông vận tải (GTVT) cần có thêm nguồn tiền hỗ trợ vốn ngân sách khá eo hẹp.

Công trình xây dựng nào cũng cần bảo trì để bảo đảm tuổi thọ và vòng đời dự án. Công trình cầu đường càng cần bảo trì tốt hơn nữa do tính chất tải trọng tác dụng và ảnh hưởng môi trường phức tạp. Dự án PPP, BOT…, phương án và chi phí bảo trì phải được tính toán cẩn thận từ đầu để tính ra được thời gian thu phí. Dự án vốn ngân sách, nếu trong tổng mức không thấy tính chi phí bảo trì thì chi phí này vẫn được nói đến trong tính toán hiệu quả tài chính và nhắc lại trong phương án bảo trì, sau này sẽ lấy từ nguồn vốn chi sự nghiệp thường xuyên để quản lý bảo trì. Trước giờ vẫn làm vậy, thế giới vẫn làm vậy nhưng sao thời gian vừa rồi, ngành GTVT lại bị thiếu?

Để trả lời câu hỏi này, cần có các điều tra, khảo sát, phân tích sâu hơn. Trước mắt, theo tôi, có các lý do chính sau đây: việc quản lý điều hành sử dụng phân bổ nguồn ngân sách quốc gia đang có “lỗ hổng”,  chất lượng công trình cầu đường quá kém kéo theo chu kỳ bảo trì quá nhanh, chi phí bảo trì quá cao hoặc công tác quản lý, bảo trì cầu đường đang có vấn đề về năng lực, trách nhiệm, lãng phí...

Để giảm bớt nhiều loại phí đang đè nặng lên vai người dân, tác động tiêu cực đến sức sản xuất và quá trình tái cơ cấu, Chính phủ nên bỏ thu phí sử dụng bảo trì cầu đường, trước mắt là sớm điều chỉnh bỏ thu phí xe gắn máy. Ngành GTVT nên kiểm soát có kết quả về chất lượng công trình, gắn tuổi thọ và thời gian bảo trì trong các hợp đồng xây dựng; nhanh chóng mạnh dạn xã hội hóa công tác bảo trì theo thông lệ thế giới.

TS Phạm Sanh