Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá: Giảm gánh nặng bệnh tật, tăng thu ngân sách

Thuế thuốc lá ở Việt Nam tương đối thấp

Ông Nguyễn Anh Dương - Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp (Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương, CIEM) cho hay, Việt Nam phải đối mặt với những hệ lụy kinh tế - xã hội nghiêm trọng do sử dụng thuốc lá gây ra như 40.000 người tử vong/năm vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, dự báo năm 2030 sẽ tăng lên 70.000 người/năm nếu các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả không được thực hiện. Tổn thất kinh tế - xã hội tương đương khoảng 1% GDP của Việt Nam.

Khung chính sách cho phòng chống tác hại của thuốc lá đã liên tục được điều chỉnh theo hướng hoàn thiện hơn trong những năm qua. Trong đó, chính sách thuế đối với thuốc lá đã được lưu tâm hơn. Việt Nam đang đẩy nhanh thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững (SDG). Tuy nhiên, chưa có sự liên kết trực tiếp với chính sách thuế đối với thuốc lá.

Trong khi đó, thuế thuốc lá ở Việt Nam còn tương đối thấp so với các nước ASEAN và trung bình thế giới. Thuế TTĐB ở Việt Nam hiện nay là 75% áp dụng đối với giá xuất xưởng. Giá bán thuốc lá của Việt Nam rất thấp so với các nước khác trong khu vực…

Theo nghiên cứu của CIEM, các kịch bản khi tăng thuế TTĐB với thuốc lá trong giai đoạn 2020 - 2023 đều cho thấy khả năng tăng thuế TTĐB từ thuốc lá, đảm bảo khả năng chi trả cho các sáng kiến SDG mới. Tỷ lệ hộ nghèo đều giảm, đặc biệt là với một số nhóm do phụ nữ làm chủ hộ, có trẻ em hoặc người cao tuổi. Tăng thuế TTĐB với thuốc lá và chi SDG giúp giảm bất bình đẳng.

Một số địa phương tăng thu đáng kể sau khi tăng thuế; một số địa phương có thể linh hoạt hơn khi sử dụng nguồn thu bổ sung từ thuế cho chi SDG… Do đó, CIEM khuyến nghị, Việt Nam cần nghiên cứu để chuyển sang áp dụng cơ chế thuế TTĐB hỗn hợp đối với thuốc lá.

Bên cạnh đó, cần rà soát và nâng cao năng lực để đánh giá định lượng, ở cả cấp vi mô và vĩ mô, đối với các đề xuất thuế TTĐB đối với thuốc lá; yêu cầu đưa các nội dung về đánh giá tác động ở cấp vi mô và cấp vĩ mô của các đề xuất, kịch bản tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá và các cơ chế khi chuyển giao từ nguồn ngân sách nhà nước trong các đề nghị sửa đổi quy định của luật thuế TTĐB về thuế đối với thuốc lá.

Cần tăng thuế TTĐB ở mức cao

Theo BS Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá, với hơn 15 triệu người hút thuốc lá chủ động và 30 triệu người hút thuốc thụ động ở Việt Nam, việc sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá cao trong dân số nam trưởng thành ở Việt Nam làm suy yếu lực lượng lao động, giảm khả năng lao động và tổn thất năng suất, làm trầm trọng thêm các nhóm nghèo đói và bất bình đẳng hiện có giữa các nhóm nghèo nhất và bị thiệt thòi nhất và phần còn lại của dân số.

Vì vậy, BS Hải khuyến nghị cần cải cách chính sách thuế thuốc lá của Việt Nam có thể làm giảm tác hại của thuốc lá đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, cũng như mang lại những lợi ích đáng kể. Khi tăng thuế TTĐB với thuốc lá sẽ làm tăng giá bán của thuốc lá, điều này ngăn chặn hút thuốc trong giới trẻ và người nghèo và khuyến khích những người hút thuốc hiện tại bỏ thuốc thay vì chuyển sang các lựa chọn rẻ hơn.

BS Hải cũng đề nghị cần tăng thuế TTĐB với thuốc lá ở mức cao hơn đề xuất của Bộ Tài chính.