Tác động của tăng thuế VAT

Thuế VAT được cho là chỉ động lên nhóm thu nhập thấp, cận nghèo.

Luật thuế VAT hiện hành quy định 2 mức, thuế suất ưu đãi 5% dành chủ yếu ở các lĩnh vực hàng hoá, dịch vụ thiết yêu như y tế, giáo dục, nông nghiệp… và thuế suất phổ thông 10%. Trong bối cảnh gần đây khi vấn đề thâm hụt ngân sách và nợ công trở nên trầm trọng, Bộ Tài chính đưa ra đề xuất điều chỉnh thuế suất VAT tăng thêm 1,2%. Cụ thể là nâng thuế suất thuế VAT từ 5% lên 6% và từ 10% lên 12%. Phương án 2 là áp thuế VAT phổ thông ở mức 10%. Theo đó, mặt hàng thuế 5% sẽ tăng lên 10%, còn mặt hàng thuế 10% không điều chỉnh.

Trong báo cáo nghiên cứu của VERP đã đưa ra dự báo tác động của hai kịch bản hay phương án điều chỉnh thuế VAT. Cụ thế: Phương án 1 là tăng thuế VAT lên 1,2 lần, tức là các mặt hàng đang chịu thuế VAT 5% và 10% sẽ chịu thuế 6% và 12%. Phương án 2 áp dụng mức thuế suất chung 10% cho các mặt hàng, theo đó các mặt hàng đang chịu thuế 5% sẽ chịu thuế 10%. Theo số liệu nhóm nghiên cứu được các chuyên gia thuộc VEPR và Đại học Kinh tế Quốc dân phân tích, nếu tăng thuế giá trị VAT lên 1,2% (nhóm hàng hóa có mức thuế VAT 5% tăng lên 6%; 10% tăng lên 12%) thì tỷ lệ chi tiêu bình quân sẽ giảm đi 0,89%, trong khi tỷ lệ nghèo tăng lên 0,26 điểm%, tương ứng khoảng 240.000 người. Còn với phương án 2, tỷ lệ nghèo tăng thêm 0,22 điểm phần trăm, số lượng người nghèo được tăng lên và 202.000 người. Các nhóm hộ tiêu dùng nhiều thực phẩm như rau và thịt sẽ bị ảnh hưởng nhiều hơn. 

TS. Nguyễn Việt Cường Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, thành viên nhóm nghiên cứu cho rằng, về tác động lên nghèo đói thì VAT chỉ có thể tác động lên nhóm thu nhập thấp ở cận nghèo. Các hộ gia đình có mức sống cao cũng bị giảm mức chi tiêu, nhưng mức giảm này không làm cho họ rơi vào nghèo như nhóm cận nghèo. Các hộ gia đình đông người, có tỷ lệ trẻ em và người già từ 80 tuổi trở lên cao hơn, tỷ lệ lao động lớn, bị ảnh hưởng nhiều nhất về nghèo đói. Các hộ gia đình mà chủ hộ có học vấn thấp, nghề nghiệp kỹ năng thấp và trong nông nghiệp cũng chịu nhiều tác động về nghèo đói. 

Tuy nhiên, theo PGS.TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR, việc tăng thuế không làm tăng sản lượng thực của nền kinh tế và làm giảm phúc lợi của tất cả các hộ gia đình. Thậm chí, nếu tiền thuế tăng thêm lại được Chính phủ đưa vào chi thường xuyên mà không chi đầu tư phát triển sẽ làm cho sản lượng thực của nền kinh tế giảm. Ông Thành cũng cho rằng: Chính phủ nên nghĩ đến việc cải cách lại các loại thuế tài sản, do tỷ trọng của loại thuế này trong tổng số thu thuế còn quá khiêm tốn. Do đó, trước khi tăng thuế Chính phủ phải thuyết phục được người dân về tính hợp lý của các khoản chi tiêu chính phủ. Minh bạch và trách nhiệm giải trình trong thu chi ngân sách cần phải được nâng cao hơn và theo kịp với chuẩn mực quốc tế trước khi đưa ra các đề xuất tăng thuế.

Mới đây, tại phiên thảo luận về kinh tế - xã hội và Ngân sách Nhà nước, trả lời cử tri về Dự thảo sửa đổi Về Luật Thuế giá trị gia, Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng cho biết, tiếp thu ý kiến DN, người dân, các chuyên gia, các cơ quan giữ mức thuế phổ thông là 10%. Không nâng mức thuế giá trị gia tăng này cần tính toán nhằm đảm bảo công bằng, đặc biệt hạn chế chính sách an sinh xã hội được lồng ghép trong chính sách thuế, làm mất tính trung lập của thuế.

Trước đó, khi đề xuất tăng thuế VAT, Bộ Tài chính cho rằng, suất thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam hiện thấp hơn mức trung bình của khu vực và thế giới là 16%. Trong số 112 nước áp dụng thuế VAT, có 88 nước có mức thuế suất gồm 56 nước có mức thuế suất từ 17% đến 25%, còn lại 24 nước phổ biến ở mức hơn 10%. Cụ thể, ở châu Á là 10,9%, Liên minh châu Âu là 21,5%; Trung Âu và Nga là 18,6%, châu Mỹ là 14%. 

Thúy Hằng