Để nông dân bớt lệ thuộc...

Vụ mùa mới thắng thua chưa biết nhưng với chi phí đầu vào tăng vọt, thị trường đang làm thủng túi tiền người làm nông. Gánh nặng đầu vào sản xuất đang đè nặng lên vai nông dân, "trụ đỡ nền kinh tế nông nghiệp" vừa lóe sáng trước bối cảnh nhiều ngành kinh tế lao đao vì đại dịch Covid-19, nay đang rất chông chênh, nông dân mỏi mệt.

Theo tính toán, chi phí phân bón chiếm khoảng 22% giá thành sản xuất lúa. Giá phân tăng không chỉ tạo thêm gánh nặng giá thành sản xuất nông nghiệp mà còn xuất hiện tình trạng gian lận thương mại, làm giả phân bón, gây nhiều hệ lụy mà nông dân phải gánh chịu trước tiên. Theo thống kê của ngành nông nghiệp, cả nước có 841 nhà máy sản xuất phân bón, với công suất gần 30 triệu tấn/năm, gấp 3 lần so với nhu cầu tiêu thụ, nhưng tại sao giá phân vẫn tăng? Có phải do khan hiếm nguồn cung?

Hiện trạng ngành cho thấy sản xuất phân bón nước ta phụ thuộc nguồn nguyên liệu nhập khẩu, phần lớn từ Trung Quốc. Các doanh nghiệp sản xuất phân bón lý giải khi giá nguyên liệu nhập khẩu tăng, giá phân bón trong nước khó cưỡng lại. Phân bón là mặt hàng thuộc diện bình ổn giá nhưng việc bình ổn sẽ rất khó khăn khi nguyên nhân tăng giá được cho là do nguồn nguyên liệu nhập khẩu tăng.

Trong khi đó, bên dưới các doanh nghiệp sản xuất phân bón là hệ thống các đại lý vật tư nông nghiệp khắp thành thị đến nông thôn. Các chủ đại lý vừa bán phân, thuốc, vừa kiêm vai trò "tư vấn tiêu dùng" cho nông dân, thường thì họ ưu tiên giới thiệu các nhãn hàng có chiết khấu hoa hồng cao. Hệ thống đại lý vật tư nông nghiệp ở nông thôn còn kiêm luôn "tín dụng không chính thức" theo cách cho nông dân mua trước, trả sau. Nông dân ngày càng lệ thuộc vào hệ thống này.

Câu chuyện giá phân tăng bất thường không phải mới, từng lặp đi, lặp lại nhiều lần gây bức xúc. Phân bón là mặt hàng bình ổn giá, cần thiết phải bảo đảm cơ chế quản lý giá được điều tiết theo cơ chế thị trường và định hướng, yêu cầu của Luật Giá. Nhưng quan trọng hơn vẫn là yêu cầu tiếp cận tổng thể, các nhóm giải pháp căn cơ, toàn diện giải quyết phần gốc là ngành sản xuất phân bón (tổng cung) và nhu cầu sử dụng (tổng cầu) phân bón. Bên cạnh biện pháp hành chính, cần giải bài toán thị trường bằng giải pháp công nghệ hỗ trợ chuyển đổi sản xuất theo mô hình mới và giải bài toán chi phí và lợi ích sản xuất nông nghiệp.

Cần thay đổi tư duy và cách tiếp cận, từ sản xuất nông nghiệp, nặng về lượng sang kinh tế nông nghiệp, chú trọng chất lượng, giảm giá thành, tăng lợi nhuận. Các phương thức sản xuất nông nghiệp với các mô hình kinh tế tuần hoàn, sản xuất sạch hơn, "ba giảm, ba tăng", "năm giảm một phải", sản xuất hữu cơ không phải bây giờ mới đặt ra nhưng càng được đẩy mạnh để thực sự thay thế và xóa bỏ tình trạng lạm dụng phân bón, ít lệ thuộc vào vật tư nông nghiệp hóa học.

Phân bón bị "thổi giá" không phải là "chuyện thường ngày ở chợ" trước tác động của cung - cầu, giá phân bón thế giới mà thật sự là một chỉ dấu cần cho bài toán tổng thể đa ngành.