Ngành điều gặp khó dù thị trường vẫn tốt

* 80% nhà máy điều ở Bình Phước đã phải ngừng hoạt động  

Gặp khó vì công suất tăng nóng

Theo Tổng cục Hải quan, trong 6 tháng đầu năm nay, các DN ngành điều đã XK được 175.078 tấn nhân điều, đạt giá trị 1,698 tỷ USD. So với cùng kỳ năm ngoái, lượng nhân điều XK tăng 16,1% và giá trị tăng 15,8%. Đánh giá của các doanh nhân ngành điều cho thấy trong nửa đầu năm nay, đầu ra XK của hạt điều đang rất thuận lợi. Dự báo trong 6 tháng cuối năm, XK nhân điều vẫn tốt, khi mà nhu cầu tiêu thụ vẫn tăng trên toàn cầu và giá hạt điều đang khá cạnh tranh so với các loại hạt, quả khô khác.

Chế biến nhân điều XK

Tuy nhiên, trái ngược với tình hình XK, các DN điều lại đang lâm vào tình cảnh khó khăn trầm trọng khi hàng loạt nhà máy đã phải đóng cửa. Theo ước tính của ông Tạ Quang Huyên, PCT Hiệp hội Điều Việt Nam, khoảng 80% nhà máy điều ở Bình Phước đã phải ngừng hoạt động. Long An có 33 nhà máy điều thì chỉ 12 nhà máy đang hoạt động.

Thiếu nguyên liệu trầm trọng được cho là nguyên nhân chính khiến cho phần lớn nhà máy điều phải đóng cửa. Nhưng theo một số doanh nhân kỳ cựu trong ngành điều, nguyên nhân sâu xa lại bắt nguồn từ việc tổng công suất chế biến điều đã được nâng lên quá nhanh, quá nhiều trong mấy năm qua, mà phần lớn lại là những nhà máy nhỏ.

Ông Hồ Ngọc Cầm, GĐ Cty TNHH Phương Minh (Bình Phước) cho biết, chỉ cần từ 3-5 tỷ đồng, người ta đã có thể xây dựng được một nhà máy chế biến điều với công suất 1.000 tấn nguyên liệu/năm. Chính vì thế, trên địa bàn của 1 xã nọ, có tới 250 nhà máy chế biến điều. Các nhà máy nhỏ mọc lên như nấm trong mấy năm qua khiến cho việc mua bán điều thô, nhân điều trở nên phức tạp, rối ren, khó kiểm soát được giá cả, gây ra nguy cơ rủi ro lớn cho cả ngành điều. Mặt khác, những nhà máy này tuy đã sản xuất tới tận nhân điều thành phẩm, nhưng việc xây dựng nhà máy lại không tuân thủ các quy định về ATTP, nên làm ảnh hưởng chung tới chất lượng hạt điều Việt Nam.

Công suất chế biến điều tăng mạnh trong khi diện tích và sản lượng điều trong nước không những không tăng mà lại giảm. Chính vì vậy, ngành điều đang phụ thuộc ngày càng nhiều vào nguồn điều nguyên liệu NK. Do lượng nhập ngày càng nhiều, nên giá điều NK ngày càng tăng. Theo ông Cầm, trước đây, điều thô NK từ châu Phi chỉ khoảng 500-600 USD/tấn. Cách đây 3-4 năm đã lên mức 1.200-1.300 USD/tấn. Năm nay có thời điểm lên tới 2.000-2.200 USD/tấn. Hiện tại giá điều thô NK đã giảm xuống còn khoảng 1.700 USD/tấn, nhưng rõ ràng vẫn đang ở mức quá cao và chưa mang lại lợi nhuận cho các nhà máy.  

Thiếu vốn trầm trọng

Công suất chế biến tăng mạnh, cộng với giá điều thô NK đã tăng lên quá cao, khiến cho nhu cầu về vốn lưu động của cả ngành điều ngày càng lớn. Một nhà máy nhỏ, công suất 1.000 tấn nguyên liệu/năm, cũng đã phải có khoản vốn lưu động mỗi năm vào khoảng 50 tỷ đồng. Một số doanh nhân ngành điều cho hay đa số các nhà máy chỉ chủ động được 20-30% vốn lưu động, còn lại phải đi vay ngân hàng. Với các nhà máy nhỏ, phần lớn phải dựa vào nguồn vốn vay tư nhân với lãi suất cao nên rủi ro càng lớn.

Ngành điều thiếu vốn trầm trọng tới mức, mới đây, Hiệp hội Điều Việt Nam đã phải tổ chức một cuộc họp đề nghị ngân hàng hỗ trợ nguồn vốn tín dụng tới 800 triệu USD để các nhà máy có tiền nhằm giải phóng 500 ngàn tấn điều nguyên liệu NK đang trên đường về kho ngoại quan. Qua đó, các nhà máy mới có nguyên liệu để tiếp tục chế biến, đáp ứng cho các đơn hàng XK.

Do quá thiếu vốn, nên trong ngành điều đang xảy ra tình trạng các nhà máy đua nhau hạ giá bán nhân điều xuống nhằm bán được hàng để có vốn quay vòng sản xuất. Đây là nguyên nhân khiến cho giá nhân điều XK của Việt Nam bị giảm mạnh trong mấy tháng qua, trong khi nhu cầu của thị trường vẫn tốt, và gần như không có chuyện ép giá từ các nhà NK.

Năm ngoái, giá nhân điều XK loại W320 có lúc đạt tới 5,1-5,3 USD/pound. Năm nay đã giảm mạnh xuống tới mức có thời điểm chỉ còn 3,7-3,9 USD/pound. Đầu tuần này, giá nhân điều loại W320 ở mức 4,05-4,1 USD/pound, tức là vẫn đang thấp hơn so với mức giá mà các nhà máy có thể chịu đựng được là 4,3 USD/pound. Như vậy, có thể thấy, với giá XK như hiện nay, hầu hết các nhà máy đang bị thua lỗ.

Đây là một nghịch lý lớn của ngành điều. Theo ông Hồ Ngọc Cầm, trong mấy năm qua, dù kim ngạch XK điều luôn tăng trưởng tốt, giá trị XK đã đạt hơn 3,6 tỷ USD vào năm 2017, nhưng tỷ suất lợi nhuận của ngành điều lại không tốt do chi phí sản xuất ngày càng bị đội lên nhiều, mà chủ yếu là vì giá điều nguyên liệu quá cao.

Năm ngoái, giá điều thô nhập kho của các nhà máy đã ở mức bình quân là 50 triệu đ/tấn. Để có được 1 tấn nhân điều, cần sử dụng 4 tấn điều thô, tương đương với 200 triệu đồng. Cộng với chi phí nhân công và các chi phí khác, tổng chi phí đầu tư cho 1 tấn nhân điều là 220 triệu đồng, tương đương với khoảng 10.000 USD. Trong khi đó, giá XK bình quân cũng vào khoảng 10.000 USD/tấn. Như vậy, các nhà máy hầu như không có lợi nhuận.

Năm nay, XK nhân điều lại càng thê thảm hơn nữa. Với giá bán đã bị kéo giảm xuống quá nhiều, một tấn nhân bán ra trong thời điểm này lỗ khoảng 2.000 USD. Vì vậy, rất nhiều nhà máy đã lâm vào tình cảnh khó khăn, dẫn tới đóng cửa, phá sản. Ngành điều đang đứng trước nguy cơ các DN đổ bể hàng loạt như năm 2011.

THANH SƠ