Doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu: Nên hay không?

Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương đang xây dựng dự thảo nghị định thay thế các nghị định hiện hành về kinh doanh xăng dầu, gồm Nghị định 83 năm 2014, Nghị định 95 năm 2021 và Nghị định 80 năm 2023.

Lo nảy sinh nhiều vấn đề

Tại tờ trình gửi Chính phủ, Bộ Công Thương đã nêu các đề xuất sửa đổi đáng chú ý trong lần xây dựng nghị định mới này.

Theo đó, Bộ Công Thương đề xuất các doanh nghiệp (DN) đầu mối có thể được tự quyết giá bán xăng dầu, nhà nước chỉ công bố giá thế giới bình quân 15 ngày.

Nhằm giảm sự can thiệp của nhà nước vào việc quyết định giá bán của DN, dự thảo mới sẽ tiếp cận theo hướng nhà nước chỉ công bố giá xăng dầu thế giới bình quân 15 ngày và một số chi phí cố định như tỉ giá ngoại tệ, tỉ lệ chi phí kinh doanh và lợi nhuận của DN, các loại thuế... DN đầu mối sẽ tự công bố giá bán tối đa dựa trên công thức giá do nhà nước quy định. Giá bán của DN không được cao hơn giá tối đa theo công thức quy định.

Cơ quan soạn thảo cho rằng để DN đầu mối tự quyết định giá bán sẽ giúp cạnh tranh về chi phí để chiếm lĩnh thị phần. Đặc biệt, DN được phép bán thấp hơn giá bán tối đa theo công thức tính giá, qua đó loại bỏ được việc áp dụng giá bán xăng dầu vùng 2 của DN. Trường hợp tỉ lệ chi phí kinh doanh và lợi nhuận của DN tăng, Bộ Công Thương sẽ chủ trì, phối hợp Bộ Tài chính báo cáo Thủ tướng xem xét điều chỉnh cho phù hợp với thực tế. Việc điều chỉnh giá sẽ thực hiện theo kỳ 15 ngày/lần.

Đề xuất để DN đầu mối tự quyết giá bán xăng dầu không phải lần đầu tiên được nêu ra. Trong năm 2023, khi xây dựng dự thảo nghị định sửa đổi Nghị định 95 và Nghị định 83 về kinh doanh xăng dầu, vấn đề này đã được đề cập và có nhiều ý kiến trái chiều. Sau đó, Nghị định 80 năm 2023 ra đời vẫn giữ nguyên quy định như hiện hành là nhà nước định giá bán xăng dầu.

Trao đổi với phóng viên Báo Người Lao Động ngày 29-3, PGS-TS Ngô Trí Long cho rằng đề xuất hướng đến cơ chế tự quyết định giá của DN là bước đi mới, hướng đến sự thay đổi mạnh mẽ về mặt quản lý, điều hành giá. Tuy nhiên, cần xem xét thấu đáo khi trao quyền quyết định giá bán xăng dầu cho DN đầu mối.

"Tại dự thảo, nhà nước vẫn quy định trong cơ cấu tính giá những yếu tố phần "cứng", còn phần "mềm" như chi phí kinh doanh là DN quyết định, tính toán" - ông Long nói và cho rằng phần "cứng" thì đã có quy định, còn phần "mềm" khi trao quyền cho DN thì phải có cơ chế để kiểm soát chặt chẽ, tránh tình trạng đẩy giá.

Mặt khác, theo PGS-TS Ngô Trí Long, hiện có một số "ông lớn" xăng dầu giữ vị thế thống lĩnh thị trường, nếu để cho họ được quyết định giá bán, liệu họ có tạo ra "luật chơi" hay không và có bảo đảm yếu tố thị trường hay không.

"Như vậy, mục tiêu tạo ra sự cạnh tranh, tăng cường tính công khai, minh bạch trên thị trường xăng dầu như cơ quan soạn thảo đề ra có đạt được hay không" - chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long đặt vấn đề và bày tỏ lo ngại nếu để DN đầu mối giữ vị thế thống lĩnh thị trường quyết định giá thì sẽ có nhiều vấn đề xảy ra.

Theo một số chuyên gia, nếu trao quyền quyết định giá bán cho doanh nghiệp đầu mối, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ để bảo đảm giá xăng dầu không tăng “sốc”, ảnh hưởng quyền lợi của người tiêu dùng. Ảnh: TẤN THẠNH

Cần cơ chế kiểm soát chặt

TS Nguyễn Quốc Việt - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VERP) - cho rằng về cơ bản, so với giá cơ sở được công bố hằng tuần như hiện nay, việc để DN đầu mối xăng dầu tự quyết giá bán sẽ tạo cơ chế cạnh tranh tốt hơn, giúp gia tăng áp lực buộc các DN đầu mối tiếp tục giảm chi phí, bảo vệ tốt hơn các DN ở cuối chuỗi giá trị, nhất là các cửa hàng kinh doanh xăng dầu nhỏ lẻ.

"Tuy nhiên, điều quan trọng là phải mở rộng hơn quyền lựa chọn nhập hàng của các DN bán lẻ xăng dầu" - ông Việt nêu rõ.

TS Nguyễn Quốc Việt cũng nhìn nhận việc có một số DN đầu mối xăng dầu chi phối thị trường ở cả khâu nhập khẩu cho đến bán lẻ thì cơ chế mới như đề xuất vẫn chưa giải quyết được gốc rễ của vấn đề thị trường xăng dầu hiện nay. Ông cho rằng nếu trao quyền quyết định giá bán cho DN đầu mối, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, kịp thời để bảo đảm giá mặt hàng quan trọng này không tăng "sốc", ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng.

PGS-TS Ngô Trí Long cũng đặt vấn đề để DN đầu mối tự quyết định giá xăng dầu đã phù hợp với Luật Giá hiện hành hay chưa. Điều này, theo ông, cần được đánh giá tác động kỹ lưỡng. Bên cạnh đó, dự thảo nêu nhà nước công bố giá thế giới bình quân 15 ngày đã phù hợp hay chưa, khi thời gian qua chúng ta rút ngắn thời gian điều hành giá từ 30 ngày còn 15 ngày, 10 ngày và gần nhất về 7 ngày, để sát với giá thế giới nhất.

"Hiện Bộ Công Thương đang xây dựng một dự thảo nghị định hoàn toàn mới, nghĩa là sẽ thay thế các nghị định về kinh doanh xăng dầu hiện hành. Do đó, cần đánh giá mặt được, mặt chưa được của việc quản lý, điều hành giá xăng dầu thời gian qua, từ đó đưa ra các đề xuất phù hợp và thay đổi toàn diện, từ các tầng nấc trong hoạt động kinh doanh xăng dầu, cơ chế giá, quỹ bình ổn xăng dầu…" - ông Long nói.

Dưới góc nhìn của DN kinh doanh xăng dầu, ông Lê Văn Báu - Giám đốc Công ty TNHH Xăng dầu Bảo Dương (TP HCM) - cho rằng nếu nhà nước điều hành giá đúng và tính đủ chi phí trong tất cả các khâu, bao gồm cả khâu bán lẻ, thì không nhất thiết phải để DN đầu mối tự quyết giá bán.

Theo ông Báu, hiện DN bán lẻ phải chi các loại chi phí như mặt bằng, nhân công, lãi suất ngân hàng, điện nước, duy tu bảo dưỡng… Nếu các chi phí này được tính đúng, tính đủ trong cơ cấu giá (từ 5%-6%) thì DN bán lẻ mới đủ sức để duy trì kinh doanh.

"Và sau cùng, cộng thêm lợi nhuận tối thiểu nếu có từ 2%-3% trên giá bán lẻ tại thời điểm điều chỉnh giá. Nếu nhà nước làm được như vậy thì DN đầu mối không cần tự định giá" - ông Báu cho hay.

Ông Phạm Văn Bình, Phó Cục trưởng Cục Quản lý giá - Bộ Tài chính, cho biết hiện bộ này đang nghiên cứu dự thảo để góp ý theo đúng chức năng, nhiệm vụ.

Về nguyên tắc quản lý giá nói chung, ông Bình cho biết Luật Giá năm 2023 quy định việc quản lý, điều tiết giá theo cơ chế thị trường phù hợp với chính sách phát triển kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ; bảo đảm công khai, minh bạch, tôn trọng quyền tự định giá, cạnh tranh về giá của tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ theo quy định của pháp luật. Đồng thời, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng, tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ và nhà nước. Đối với xăng dầu, đây là mặt hàng thuộc diện bình ổn giá nên sẽ có một số vấn đề cần xem xét cụ thể, thấu đáo về nguyên tắc điều hành giá.