Linh vật Việt đang thay thế linh vật ngoại lai

... ngoài việc loại bỏ linh vật ngoại lai khỏi di tích, Bộ VHTTDL sẽ tiếp tục tuyên truyền để nhận thức của nhân dân về giá trị văn hóa, thẩm mỹ của linh vật Việt được nâng lên.

Không còn linh vật ngoại lai

Chỉ 3 - 4 năm trước, trào lưu xây dựng các công trình kiến trúc tâm linh, khu vui chơi giải trí sao chép mẫu hình của Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản nở rộ. Đáng lo ngại hơn cả là sự phá vỡ cảnh quan, hủy hoại các di sản văn hóa truyền thống Việt Nam, sử dụng tùy tiện các sản phẩm biểu tượng xa lạ với văn hóa người Việt, tạo nên hình ảnh văn hóa Việt Nam méo mó sai lạc. Khá nhiều du khách nước ngoài, kể cả du khách Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc… ngỡ ngàng khi thấy người Việt Nam sử dụng các sản phẩm văn hóa, biểu tượng của một quốc gia khác. Bản sắc văn hóa Việt Nam có nguy cơ bị mờ nhạt, bị hòa tan trong dòng chảy hội nhập.

Trước tình hình đó, ngày 8/8/2014, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành công văn số 2662/BVHTTDL - MTNATL về việc không sử dụng biểu tượng, sản phẩm, linh vật không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam. Sau 3 năm thực hiện công văn số 2662, việc sử dụng, trưng bày, sản xuất, cung tiến các biểu tượng, linh vật đã được nhìn nhận lại một cách cẩn trọng, nghiêm túc, khoa học. Những vấn đề liên quan tới kiến thức về lịch sử, văn hóa, thẩm mỹ… của cá nhân và cộng đồng đều được nhìn nhận từ những khía cạnh mà công văn số 2662 đã đề cập tới. Vấn đề sử dụng biểu tượng trang trí, hay sản phẩm văn hóa nước ngoài, vấn đề bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc trong giai đoạn giao lưu và hội nhập quốc tế đã được bàn luận sôi nổi trên các diễn đàn. Tại các địa phương, nhiều di tích bày đặt sư tử đá kiểu Trung Quốc, đèn đá kiểu Nhật Bản, lư hương đá, các đồ thờ, đồ trang trí không nằm trong danh mục hồ sơ xếp hạng di tích đã tự di dời, gỡ bỏ. Như đình Hồi Quan (xã Tương Giang, Từ Sơn, Bắc Ninh) đã loại bỏ hoàn toàn các hiện vật bày đặt không đúng. Đặc biệt, tại đền Và (Sơn Tây, Hà Nội), có tượng sư tử đá bày đặt trước cổng vi phạm Luật Di sản văn hóa. Qua thời gian tuyên truyền, đầu năm 2016, đôi tượng sư tử đá này đã được chủ nhân chủ động di dời ra khỏi di tích.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đặng Thị Bích Liên trong chuyến khảo sát thực tế tại Ninh Bình, tháng 10/2017.

Trong chuyến khảo sát thực tế tại Ninh Bình giữa tháng 10/2017, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đặng Thị Bích Liên cũng đánh giá cao địa phương cũng như nhiều tỉnh, thành khác đã di dời hết các hiện vật, linh vật không đúng với di tích ra khỏi không gian thờ tự. Còn ông Nguyễn Đức Bình - Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm sau 3 năm triển khai thực hiện công văn số 2662 đã có những chuyển biến tích cực trong việc làm lành mạnh hóa môi trường văn hóa, thẩm mỹ. Đặc biệt, nhiều công sở, nhà dân đã tự động di dời các biểu tượng, linh vật ngoại lai, không phù hợp. Nhiều người đã tự trang bị kiến thức về lịch sử, thẩm mỹ truyền thống để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và hưởng thụ văn hóa theo xu hướng tìm về bản sắc dân tộc.

Tiếp tục tuyên truyền

Theo Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên, để tiếp tục thực hiện tốt tinh thần công văn số 2662, phải truyền thông, tuyên truyền về các giá trị, vẻ đẹp, sự linh thiêng của các linh vật Việt Nam. Bên cạnh đó, phải tập huấn hướng dẫn định hướng cho những nơi sản xuất linh vật Việt để quảng bá. Cùng với đó để những nơi sản xuất được tốt, chúng ta cũng cần phải có những chế tài ở những nơi công cộng, những nơi thờ tự, những di tích lịch sử danh lam.

Mẫu một số linh vật truyền thống của Việt Nam.

Còn theo TS. Trần Hậu Yên Thế - Giảng viên Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, linh vật không chỉ mang tính biểu tượng linh thiêng mà nó còn gắn kết và chia sẻ những tình cảm cộng đồng. “Việc xem nhẹ linh vật trong đời sống văn hóa Việt Nam đã từng xảy ra trong một thời gian dài dẫn đến sự khủng hoảng nhận diện văn hóa của người Việt hiện nay. Như hiện tượng loạn sư tử đá, tỳ hưu ngọc đã dẫn đến công văn số 2662 của Bộ VHTTDL khuyến cáo về việc không sử dụng linh vật ngoại lai. Tiếp đến là những triển lãm để hưởng ứng công văn này, như triển lãm Hình tượng sư tử và nghê trong nghệ thuật điêu khắc cổ Việt Nam (Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam), triển lãm Linh vật Việt Nam (Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam), triển lãm Linh vật Việt (Bảo tàng Hà Nội). Nhưng để linh vật thực sự đến với cộng đồng, thiết nghĩ nên có nhiều hơn nữa những sản phẩm thiết kế đồ gia dụng cho tới hàng lưu niệm mang hình hài linh vật và đặc biệt, không thể thiếu được những công trình điêu khắc công cộng sử dụng hình tượng linh vật Việt Nam”- TS. Trần Hậu Yên Thế nhận định.

Từ nay đến hết tháng 5/2018, Bộ VHTTDL đã đề ra một loạt chương trình quảng bá linh vật Việt như: Hội nghị tập huấn nhận diện linh vật Việt; Xuất bản ấn phẩm giới thiệu về nghệ thuật điêu khắc, trang trí, biểu tượng truyền thống của Việt Nam dưới dạng sách cẩm nang hình ảnh, bản vẽ; Tăng cường tổ chức các hình thức triển lãm, trưng bày, hội thảo liên quan tới biểu tượng, linh vật truyền thống Việt Nam. Tăng cường tổ chức Triển lãm ở các trường Đại học lớn nhằm tiếp cận tới giới trẻ, triển lãm ở nơi công cộng. Quảng bá mỹ thuật truyền thống, biểu tượng, linh vật truyền thống của Việt Nam ra nước ngoài, đặc biệt chú ý tới cộng đồng kiều bào đang làm ăn sinh sống ngoài Việt Nam, nhằm nâng cao lòng tự hào dân tộc, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của cha ông…

Đối với các di tích đình, đền, chùa, các cơ sở thờ tự, công tác tuyên truyền cần được cán bộ văn hóa ở các địa phương lên phương án thực hiện lồng ghép tại các buổi lễ. Nâng cao nhận thức cho các nhà sư trụ trì, thủ từ, thủ đình để chính họ là những người tuyên truyền hiệu quả nhất tới Phật tử và người dân trong việc loại bỏ sản phẩm, linh vật không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam. Hy vọng, cùng với tinh thần đúng đắn của công văn số 2662, một loạt những giải pháp trên được thực hiện sẽ góp phần loại bỏ linh vật ngoại lai, tôn vinh giá trị văn hóa của linh vật Việt trong đời sống người Việt.

Tùng Linh