Có một vùng văn hóa cà phê

Lễ hội nhằm tôn vinh cây cà phê, loại cây trồng đã đem lại sự ấm no, trù phú cho vùng đất cao nguyên.

Văn hóa thưởng thức cà phê

Cà phê Buôn Ma Thuột – Đắk Lắk đã có lịch sử hơn trăm năm. Cùng với việc trồng cà phê từ thời đồn điền thực dân Pháp, người dân bản địa đã biết thưởng thức và dùng cà phê làm thức uống hằng ngày. Hoa hậu H'Hen Niê từng chia sẻ trên trang cá nhân về văn hóa cà phê của gia đình mình: "Uống cà phê đã từ nhỏ, hầu như giờ nào cũng mời nhau cà phê, trong nhà không bao giờ thiếu bột cà phê, hết thì mẹ lại rang ở trên bếp củi. Cứ thế qua các thế hệ ai cũng biết uống và tự pha cho mình một ly cà phê yêu thích…".

Đậm hương sắc cà phê qua từng chương trình nghệ thuật tại Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 8. Ảnh: Minh Thông

Tôi lập nghiệp trên vùng đất cao nguyên này đã non nửa thế kỷ nhưng chỉ mới “say” cà phê mươi mười lăm năm nay. Thời bao cấp, chỉ đôi ba lần nếm thử cà phê phin ở quán cóc vỉa hè. Ngày ấy uống cà phê cũng cầu kỳ lắm. Trong lúc chờ cái phin làm bằng nhôm chiết từng giọt nâu chậm chạp nhỏ xuống ly thủy tinh, khách lấy cái ly khác, dùng thìa đánh đường với cà phê vừa mới nhễu những giọt đầu tiên để tạo bọt (crema). Xong, thưởng thức ly cà phê do chính tay mình góp phần tạo ra, bỗng thấy tâm hồn thật sảng khoái, thú vị, nhất là vào một buổi sáng nào đó, phố phường se se lạnh, ngoài đường mưa bụi bay.

Bây giờ thì Buôn Ma Thuột đúng là thành phố cà phê với dày đặc quán, đa dạng phong cách bài trí, đa dạng loại cà phê và đa dạng cách thưởng thức cả truyền thống lẫn hiện đại. Văn hóa cà phê mang sắc thái mới. Cà phê bây giờ không chỉ “ngon” về chất mà còn phải “ngon” ở hình thức trình bày và môi trường thưởng thức.

Đến Ban Mê, bất cứ lúc nào bạn cũng có thể thưởng thức cà phê với đủ các kiểu cách pha chế khác nhau mang hương vị đặc trưng, đậm đà, luôn đáp ứng mọi nhu cầu của du khách. Cách đây dăm năm, tôi đã đọc được một bài báo chạy tít “Uống cà phê kiểu Buôn Ma Thuột”. Ừ nhỉ, tại sao lại không là một phong cách thưởng thức cà phê đậm chất phố ? Đến Ban Mê còn gì quyến rũ hơn cái thú “Nhâm nhi bên quán vỉa hè/Lắng nghe giai điệu Ban Mê gợi tình”. Hình như ở phố núi đã và đang hình thành một nét đẹp văn hóa mới trong đời sống hằng ngày nơi đây: lập hội, nhóm hò hẹn, mời nhau uống cà phê mỗi sáng, mỗi chiều và cả lúc màn đêm buông xuống.

Rực rỡ sắc màu đêm khai mạc Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 8 năm 2023. Ảnh: Hoàng Gia

Vài ba năm lại đây, người yêu thích cà phê còn được thưởng thức một loại sản phẩm mới được làm ra từ hoa và vỏ cà phê. Những bộ phận tưởng như bỏ đi của cây cà phê bỗng trở thành thức uống khiến người tiêu dùng dù thờ ơ nhất cũng không thể không một lần nếm thử: trà hoa cà phê, trà vỏ cà phê.

Trà vỏ cà phê có tên là trà cascara. Vào mùa thu hái cà phê, người ta chọn quả to, chín mọng, vỏ căng bóng, đem rửa sạch rồi tách vỏ thủ công, đảm bảo vỏ quả không bị dập nát làm mất đi vị ngọt của nó. Tiếp đến là một quá trình xử lý, ủ men, phơi nắng rất bài bản và công phu. Trà cascara cho vào nước sôi pha uống như các loại trà hoa quả khác. Nước trà cascara có màu vàng hổ phách, khi uống có vị chua nhẹ, ngọt thanh. Theo y học, trà cascara có công dụng cải thiện tâm trạng và trí nhớ, tăng cường năng lượng cho một ngày làm việc mới.

Còn trà hoa cà phê được làm từ hoa của những cành cà phê sẽ bị cắt bỏ trong quá trình tỉa cành tạo tán. Để có được một tách trà hoa cà phê thơm ngon, chuẩn vị, hoa cà phê phải được thu hoạch trong khoảng thời gian từ 4 giờ đến 8 giờ sáng hằng ngày, thời điểm mà sương vẫn còn đọng trên các cánh hoa giúp cho hoa đạt chất lượng tốt nhất. Trà hoa cà phê có mùi hương cà phê thanh nhẹ, vị cân bằng, hậu ngọt tự nhiên.

Cà phê khơi nguồn cảm hứng

Cà phê có thể giúp con người bộc lộ mọi cung bậc cảm xúc, tâm trạng qua từng giọt đắng của ly cà phê. Thế cho nên mới có cà phê một mình, cà phê buồn, cà phê đắng, cà phê mưa, cà phê quán vắng, cà phê ngâu, cà phê không em... Cà phê quả đúng là thức uống khơi nguồn cho cảm hứng sáng tạo văn chương, nghệ thuật.

Từ một lần đánh đổ cà phê trên bàn, nữ họa sĩ Giulia Bernardelli người Ý đã nảy sinh ra ý tưởng biến chất lỏng màu nâu thành những bức tranh đẹp lung linh và đầy sáng tạo. Ở Paris (Pháp), từ giữa thế kỷ 19 cho đến nửa đầu thế kỷ 20, xuất hiện những quán “cà phê họa” tiên phong trong sáng tạo khai phóng, quy tụ nhiều danh họa tên tuổi như Vincent Van Gogh, Pablo Picasso, Toulouse Lautrec, Amedeo Modigliani, Camille Pissarro…

Ở Việt Nam cũng đã có nhiều nghệ sĩ vẽ tranh về cà phê hoặc bằng cà phê như họa sĩ Tô Minh Trang với bộ tem “Cây cà phê” vừa mới được Bộ Thông tin và Truyền thông phát hành nhằm góp phần quảng bá cho Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột.

Trong thơ, nhạc, đề tài cà phê cũng không bao giờ cạn. Cảm hứng của người nghệ sĩ luôn thăng hoa bởi sự quyến rũ của loại thức uống “Chắt chiu từ đất cay nồng/Hương thơm, vị đắng quyện trong hoa này/Nắng mưa ấp ủ tháng ngày/Sắc nâu quyến rũ mê say hồn người”.

Giới văn nghệ sĩ ở Đắk Lắk ai mà chẳng có một chút vương vấn hồn bởi cà phê để rồi bật ra từ trong sâu thẳm con tim mình lòng yêu mảnh đất này bằng những câu thơ, câu hát rút ruột gan. Âm nhạc và cà phê đã làm nên một nhạc phẩm vừa hiện đại vừa giàu bản sắc Tây Nguyên trong “Ly cà phê Ban Mê” của nhạc sĩ Nguyễn Cường.

Khắp buôn làng đang vào hội: Lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột. Bỗng nghe đâu đó vọng về tiếng hát ai khiến lòng người giục giã: “Ánh mắt, ánh mắt em xanh hay mùa xuân đang về/ Khói thuốc say trong ly cà phê Ban Mê/Tiếng hát, tiếng hát cao nguyên như ngàn xưa vọng về/Ánh mắt soi trong ly cà phê Ban Mê”.

Nguyễn Duy Xuân

Bài viết gốc: https://www.baodaklak.vn/van-hoa-du-lich-van-hoc-nghe-thuat/202303/co-mot-vung-van-hoa-ca-phe-6eb2377/