Đây chính là chiếc xe tăng của Đại đội 9, Trung đoàn xe tăng 273 (Quân đoàn 3), do Đại đội trưởng Đoàn Sinh Hưởng chỉ huy đã cùng bộ binh Tiểu đoàn 4, Trung đoàn 24, Sư đoàn 10 đánh chiếm Sở Chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy ở thị xã Buôn Ma Thuột vào ngày 10 và 11/3/1975.
Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Trung tướng Đoàn Sinh Hưởng, nguyên Đại đội trưởng Đại đội 9 xe tăng, nguyên Tư lệnh Binh chủng Tăng - Thiết giáp, nguyên Tư lệnh Quân khu 4 từng kể lại: Sáng 10/3/1975, khi bộ đội ta tấn công vào thị xã Buôn Ma Thuột, xe tăng 980 đi ở thê đội 2. Khi đến gần cửa mở hướng tây nam thị xã Buôn Ma Thuột thì xe tăng đi đầu bị sa lầy, không lên được. Xe tăng 980 từ phía sau lập tức lách sang bên, vượt lên tấn công.
Lúc này tại cửa mở của Tiểu đoàn bộ binh 4, hỏa lực địch bắn ra xối xả, rất nhiều cán bộ, chiến sĩ ta hy sinh và bị thương. Xe tăng 980 lúc này cũng dính một quả đạn của địch chui vào nòng pháo làm pháo thủ số 2 Nông Văn Vĩnh bị thương nặng; trên xe lúc này chỉ còn ba người, gồm pháo thủ số 1 Phan Lạc Vinh, lái xe Mai Đình Mỹ và Đại đội trưởng Đoàn Sinh Hưởng. Bất chấp nguy hiểm, xe tăng 980 lao vào giữa làn đạn địch tấn công, tiêu diệt nhiều cụm hỏa lực địch, hỗ trợ bộ binh Tiểu đoàn 4 đánh chiếm cửa mở.
Tượng đài Chiến thắng Buôn Ma Thuột. Ảnh: Nguyễn Gia
Sau khi bộ binh Tiểu đoàn 4 chiếm được cửa mở, xe tăng 980 lại dẫn đầu đội hình đánh phát triển vào bên trong. Mục tiêu tấn công của Tiểu đoàn 4, Trung đoàn 24 và xe tăng Tiểu đoàn 3 là Sở Chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy - cơ quan chỉ huy đầu não của địch ở thị xã Buôn Ma Thuột và nam Tây Nguyên nên địch tập trung phòng thủ ở đây rất kiên cố. Lô cốt, công sự, hàng rào được chúng dựng lên dày đặc, kéo dài tới hơn 1 km suốt từ đầu kho Mai Hắc Đế vào tới Sở Chỉ huy Sư 23. Không nao núng, xe tăng 980 vẫn kiên cường chiến đấu, bắn cháy 1 xe M113 và diệt nhiều lô cốt, ụ súng của địch, hỗ trợ bộ binh đánh chiếm khu gia binh, khu quân y và khu truyền tin.
Sáng 11/3/1975, địch dùng máy bay ném bom vào đội hình tấn công của bộ binh và xe tăng quân ta. Xe tăng 980 vừa dùng hỏa lực tiêu diệt địch ở mặt đất, vừa dùng súng máy 12,7 ly bắn trả máy bay địch. 10 giờ 20 ngày 11/3, sau khi tiêu diệt các ổ hỏa lực địch ở hai bên đường và khu Bộ Tham mưu, bắn cháy 1 xe M113 ở phía trước cổng Sở Chỉ huy Sư đoàn 23, xe tăng 980 là chiếc xe tăng đầu tiên cùng bộ binh Tiểu đoàn 4, Trung đoàn 24 xông vào đánh chiếm và làm chủ Sở Chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy, sau đó tiếp tục cùng bộ binh đánh phát triển ra Ngã Sáu. Chiến công tiêu diệt Sở Chỉ huy Sư đoàn 23 ngụy của Tiểu đoàn 3 xe tăng, trong đó có xe tăng 980 đã góp phần giải phóng hoàn toàn thị xã Buôn Ma Thuột.
Để ghi nhớ chiến công của quân và dân ta trong trận Buôn Ma Thuột lịch sử, đặc biệt là vai trò của xe tăng trong trận đánh này, năm 1995, chính quyền tỉnh Đắk Lắk quyết định xây dựng Tượng đài Chiến thắng ở khu vực Ngã Sáu, trên tượng đài này là một chiếc xe tăng. Khi bàn về chiếc xe tăng đặt ở tượng đài cũng có nhiều ý kiến khác nhau, người thì bảo dùng xe tăng thật, người thì bảo dùng xe tăng mô hình.
Cuối cùng tỉnh quyết định đắp mô hình xe tăng giống như thật nhưng theo tỷ lệ 0,8, do nhóm Kiến trúc sư Tạ Quang Bảo (Thanh Hóa) thực hiện. Mô hình xe tăng mang số hiệu 945 (là ngày ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tháng 9/1945).
Sau đó, có nhiều ý kiến phản hồi chưa đồng thuận về việc chọn chiếc xe tăng T34 và số hiệu 945 vì trong trận Buôn Ma Thuột ta không dùng xe tăng T34 mà dùng xe tăng T54; và nên chọn số hiệu 980 là số hiệu chiếc xe tăng đầu tiên có mặt tại Sở Chỉ huy Sư đoàn 23 trong trận đánh Buôn Ma Thuột năm 1975.
Những ý kiến phản hồi của nhân dân, của các cựu chiến binh tham gia trận đánh Buôn Ma Thuột và các nhà nghiên cứu lịch sử đã được cơ quan chức năng tiếp thu. Năm 1997, chính quyền tỉnh Đắk Lắk quyết định sửa đổi, thay chiếc xe tăng trên tượng đài từ xe tăng T34 thành xe tăng T54 và số hiệu xe từ số 945 đổi thành số 980.
Nguyễn Đình Thi
BÌNH LUẬN